06.12.2020 06:00 | Źródło: Fundacja Księżnej Daisy von Pless, polska-org.pl

Wałbrzych: kopalnie Hochbergów ciekawie się nazywały (FOTO)

GALERIA

Nosiły piękne nazwy, często były to imiona kobiet - czasem pochodzących z rodu Hochbergów z Książa, bo do nich należała większość wałbrzyskich kopalń. Poznajcie ich historię. A jak wyglądały początki wałbrzyskiego górnictwa?

- Historia rodziny von Hochberg z Książa to historia całego powiatu wałbrzyskiego. Familia ta symbolizowała życie ekonomiczne i kulturalne całej okolicy. Właściciele Książa mogli z dumą spoglądać na 400 lat swej historii w okolicy Wałbrzycha, bo przecież większość ich przodków przyczyniała się do systematycznego powiększania fortuny i znaczenia rodu. Dzięki pracy pokoleń górników – synów ziemi wałbrzyskiej, rodzina ta mogła należeć do pierwszych rodzin w Prusach i całym Cesarstwie. Do dziś relikty po ich kopalniach w postaci szybów i licznych budynków stanowią integralne elementy wałbrzyskiego krajobrazu - mówi Mateusz Mykytyszyn z zamku Książ i Fundacji Księżnej Daisy von Pless.

To wałbrzyski górnik w stroju galowym (polska-org.pl).

Kopali już w średniowieczu

W rejonie wałbrzyskim najstarszy zapis dotyczący kopalni węgla pochodzi z 1536 roku. Jest to przekaz umieszczony w testamencie Dipranda Czettriza, właściciela miasteczka Wałbrzycha i okolicznych wsi. Z treści tego zapisu wynika, że kopalnie w Wałbrzychu istniały już znacznie wcześniej. W 1561 Konrad II Hochberg (1527-1565), pan na Książu, wydał Georgowi Rudlowi z Weissteinu (Białego Kamienia) zezwolenie na wydobycie węgla. Wydobycie tego surowca w Sobięcinie (Hermsdorf) udokumentowano w roku 1586, a także później w 1594 i 1604. W tymże 1586 roku właściciel ziemski Christoph von Czetriz nadał rolnikom z Hermsdorfu węglowy urbarz (księga spraw gruntowych).

To wałbrzyscy górnicy na szkoleniu w 1926 roku (polska-org.pl).

3 listopada 1594 r. gubernator Fabian von Reichenbach poinformował Izbę Śląską, że wieśniacy z Hermsdorfu wybudowali kopalnię. 5 stycznia 1577 roku cesarz Rudolf II wydał pierwsze, a 24 marca 1578 roku drugie prawo górnicze. W XVII wieku po raz pierwszy miejsca wydobywania węgla oznaczono na mapach, podkreślając przez to ważność tej działalności. Zrobili to dwaj kartografowie – Jonasz Scultetus w 1625 oraz Friedrich Kühnorius w 1670 roku.

Od początku istnienia górnictwa węglowego w rejonie Wałbrzycha ważną rolę w wydobyciu, budowie nowych kopalń, budowie budynków przemysłowych i administracyjnych odegrało wiele pokoleń rodu Czetrritzów, a od XVII wieku aż do 1945 roku – ród Hochbergów.

Kopalnia Consolidierte Fürstensteiner Gruben, a potem "Wałbrzych", z góry (polska-org.pl).

Koniec rodowych dóbr

Tuż przed wybuchem II wojny światowej główny spadkobierca majątku książęcego, hrabia Aleksander von Hochberg (1905- 1984), opuścił Pszczynę i wyjechał na tułaczkę wojenną, zaciągając się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Już w pierwszych dniach września 1939 r. ustanowiono ,,powiernika państwa niemieckiego” nad majątkiem, którym został dr Franz Ludwig z Wrocławia. Od 1 kwietnia 1940 r. mianowano go komisarycznym zarządcą Generalnego Zarządu Spadkobierców Księcia von Pless.

W 1941 r. przyjęto program sanacji dóbr księcia Jana Henryka XV. W ramach tego programu w listopadzie 1943 r. sprzedano władzom prowincji śląskiej Książ, uzyskując za to wymazanie 7.800.000 marek długu, ciążącego dotychczas na majątku książęcym. Od tej opory rezydencją rodziny, aż do maja 1945 pozostawał kompleks w samym sercu starego Wałbrzycha przy ul. Zamkowej, zwany wówczas Zamkiem wałbrzyskim – Schloss Waldenburg.

W lutym 1945 r. wejście wojsk Armii Radzieckiej zakończyło epokę, która trwała dla rodziny von Hochberg prawie 450 lat nieprzerwanej obecności i rządów na Podgórzu Wałbrzyskim oraz ponad 100 lat w Pszczynie i okolicy.

Kopalnia Consolidierte Fürstensteiner Gruben

(po 1945 r. – KWK „Bolesław Chrobry”) w Wałbrzychu. Zakład, który stanowił własność rodziny Hochbergów, w 1930 r., przeszedł na własność spółki akcyjnej „Waldenburger Bergwerks AG”. Jej głównym akcjonariuszem był Jan Henryk (Hans Heinrich) XV, książę von Pless. W 1926 r., kopalnia zatrudniała 7615 osób i wydobywała 1053 tys. tom węgla, w 1937 r.-1370 tys. ton. Pod koniec lat 30-tych skarb państwa przejął kopalnie od rodu z powodu wysokich długów i w czasie II wojny światowej pracowała ona na potrzeby przemysłu zbrojeniowego.

Kopalnia „Wałbrzych” została uruchomiona w 1778 do 1944 roku występowała pod nazwą Bahnschacht, również jako kopalnia Fürstenstein-gruben-Balinschachtanlange. Od 1945 roku jako kopalnia „Wałbrzych”, od 1.01 1946 roku zmieniono nazwę na "Bolesław Chrobry". W 1964 r. połączona z kopalnią „Mieszko” jako jedno przedsiębiorstwo pod nazwą „Wałbrzych”.

Działała do końca jako ostatnia kopalnia czynna w Wałbrzychu podczas restrukturyzacji 29 czerwca 1998 wyjechał z niej ostatni wózek z węglem. Po kopalni pozostały jedynie główne szyby wydobywcze "Chrobry" I i II.

Spółka akcyjna Waldenburger Bergwerks AG („Wabag”)

z siedzibą w Wałbrzychu (w Schloss Waldenburg, dziś Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu) utworzona została w 1930 r. i obejmowała dolnośląskie zakłady przemysłowe księcia von Pless. Jej własnością były Consolidierte Fürstensteiner Gruben (Skonsolidowane Kopalnie Ksiażańskie/Kopalnia „Wałbrzych”) z dwoma polami eksploatacyjnymi: Bahnschacht i Hans-Heinrich-Schacht, koksownia i brykietownia. Kapitał akcyjny wynosił 8 milionów marek.

W 1932 r. spółka „Wabag” zatrudniała ogółem 5 tys. ludzi, produkcja roczna wynosiła 1171 tys. ton węgla kamiennego, 208 tys. ton koksu i 67 tys. ton brykietów. W 1922 r., rozpoczęto w koksowni Consolidierte Fürstensteiner Gruben budowę pieców wąskokomorowych z regeneratorami poprzecznymi, co pozwoliło na uzyskanie koksu wysokiej jakości.

A to książęca kopalnia "Maria" - dziś w tym miejscu jest Galeria Victoria (polska-org.pl).

Szyb "Matylda"

Szyb materiałowy (po 1945, wcześniej wydobywczy). Istniał przy placu drzewnym Kopalni "Wałbrzych", nazwany od imienia drugiej żony księcia Jana Henryka XI von Pless von Hochberg, pełne imię panieńskie małżonki Matylda Urszula von Dohna-Schlobitten. W 1995 roku wyspawany, częściowo przekazany jako eksponat do Muzeum Kopalni Uranu w Kowarach.

Ten budynek chyba każdy rozpoznaje bez trudu - była tu dyrekcja kopalń książęcych:

Kopalnia Consolidierte Sophie w Jedlinie Zdroju

Stanowiła własność Hochbergów. W 1923 r. zatrudniała 1267 osób, wydobycie wyniosło 186 tys. ton węgla. W 1931 r. kopalnia została unieruchomiona, a jej szyby zasypano. Według kroniki z 1921 r. kopalnia ta istniała od 1763 r. W 1891 r. kupił ją książę pszczyński i została wówczas powiększona.

Kronikarz wymienia jako szyby/sztolnie (niem. Schacht może oznaczać szyb albo sztolnię) tej kopalni: "Annaschacht" koło Suliszowa (Sophienau), "Beinertschacht " koło Jedliny, "Sprungschacht" koło Glinicy i "Wetterschacht" koło Kamieńska. W 1906/1907 doszedł do nich nowy "Schulteschacht" w Glinicy. W latach 20-tych XX wieku dyrekcja pszczyńskich kopalni podawała jako szyby zespolonej kopalni "Sophie" (consolidierte Sophiegrube) tylko szyby "Schulte" (z połączeniem kolejowym) i "Wojenny" (Kriegsschacht). Po wojnie temu ostatniemu zmieniono nazwę na "Pokój" i dziś występuje w nowej roli: WAŁBRZYCH - JEDLINA: POWSTAJE NOWA STACJA UZDATNIANIA WODY (FOTO).

A to wnętrze domu towarowego dla górników, po wojnie PDT przy Słowackiego.

Kopalnia "Caesar" (po wojnie „Teresa”) w Wałbrzychu-Rusinowej.

Zakład należał do gwarectwa, którego właścicielem była spółka „C. Kulmiz GmbH”. W 1921 r. stała się własnością rodziny Hochbergów. Eksploatowana z przerwami została unieruchomiona w marcu 1925 r. W 1923 r. zatrudniała 200 górników.
W 1945 roku kopalnię "Caesar" przemianowano na "Teresa" i włączono do kopalni "Julia" (Thorez). Najstarszym i dominującym akcentem w zespole jest wieża wyciągowa, składająca się z murowanej wieży typu Malakow i wystającej ponad nią wieży stalowej. O kopalni pisaliśmy: WAŁBRZYCH: POZNAJCIE SZYB TERESA, ODRESTAUROWANY I Z WIDOKIEM (FOTO).

Kopalnia Abendröthe („Klara”) w Gorcach

Stanowiła własność gwarectwa, w którym połowę udziałów posiadał książę pszczyński. W drugiej połowie lat dwudziestych została unieruchomiona. W 1923 r. zatrudniała 2100 ludzi, a wydobycie wynosiło 228 tys. ton węgla. Kopalnia „Abendröthe” eksploatowała początkowo pokłady węgla w okolicach Kohlau. Później eksploatacją objęła również Rothenbach. Szyb "Klara" powstał w latach 1869-70. W koksowni przy szybie "Klara" w 1912 r. otrzymano 89 000 t. koksu, w 1918 r. 73 000 t. Otrzymywano również smołę i amoniak. W 1927 r. kopalnia „Zorza Wieczorna” wstrzymała wydobycie. Dostała również pozwolenie na wyburzenie budynków kopalni. Pisaliśmy o niej: BOGUSZÓW-GORCE: MNISZEK - NA TEJ GÓRZE NIC NIE JEST OCZYWISTE (ZDJĘCIA).

Największym właścicielem ziemskim na terenie powiatu wałbrzyskiego był przed wojną Hans Heinrich XV von Hochberg z Książa, III książę von Pless. W 1925 r., posiadłość księcia pszczyńskiego w Książu obejmowała 10 392 ha ziemi (w tym ok. 8500 ha lasów) i była największym z sześciu majątków obszarniczych w powiecie.

O Hochbergach pisaliśmy:
SZCZAWNO-ZDRÓJ: DZIEŃ Z ARYSTOKRACJĄ I EGZOTYCZNYMI SMAKAMI (FOTO)
WAŁBRZYCH, SZCZAWNO-ZDRÓJ: PRZYJECHAŁ DO NAS KSIĄŻĘ. JAKI PLAN?
WAŁBRZYCH: PIONIERSKIE OSIEDLA HOCHBERGÓW WCIĄŻ NAM SŁUŻĄ (FOTO)
WAŁBRZYCH: TAK KSIĘŻNA DAISY WALCZYŁA O MIESZKAŃCÓW (FOTO)
LEŚNE SANATORIUM: OSTATNI DAR KSIĘŻNEJ DAISY DLA WAŁBRZYCHA (FOTO)
KSIĘŻNA DAISY I JEJ BOŻE NARODZENIE DLA MIESZKAŃCÓW

SCHRONISKO WAŁBRZYCH: HRABIANKA PAMIĘTAŁA. JAK MY MOŻEMY POMÓC?
WAŁBRZYCH: HRABIANKA FELICITAS VON HOCHBERG WSPARŁA SCHRONISKO (FOTO)
WAŁBRZYCH: KSIĘSTWO VON PLESS - PALMY, WYSTAWA, HOSPICJUM (FOTO)
ZAMEK KSIĄŻ: TAKI BYŁ ŚLUB HRABIANKI VON HOCHBERG (FOTO)
ZAMEK KSIĄŻ: GOŚCIE Z LITWY, DĄB I WYCIECZKI ARYSTOKRATÓW (FOTO)
KSIĄŻ - ALEJA HOCHBERGÓW OTWARTA

ZAMEK KSIĄŻ: CZEGO TU POSZUKIWAŁA RUMUŃSKA KSIĘŻNICZKA (FOTO)
KSIĄŻ, KSIĄŻĘ, KSIĘŻNA I NOWA KSIĄŻKA O HOCHBERGACH (FOTO)

NOWA KSIĄŻKA O DAISY VON PLESS - TAJEMNICE PIĘKNEJ ARYSTOKRATKI
URODZINY DAISY - CAŁA PRAWDA O SŁYNNYCH PERŁACH
PAPIEROŚNICA KSIĘŻNEJ I NOWY (WSPÓŁ)WŁAŚCICIEL KSIĄŻA
ZAMEK KSIĄŻ: SĄ OBRAZY HOCHBERGÓW, BĘDĄ APARTAMENTY DAISY (FOTO)

O historii naszych kopalń:
WAŁBRZYCH PODGÓRZE: SZYB POGODOWY ALBO SZYB POWIETRZNY (FOTO)
Wałbrzych: Szyb Gustav przeszukany. Co w planach? [FOTO]
Niezabezpieczony szyb w Wałbrzychu przyciąga eksploratorów [FILM]
OBWODNICA WAŁBRZYCHA: NICZYJ GAZOCIĄG, SZYB ZAGADKA I INNE (FOTO)
WYPRAWY LEONA: JAK EKSPLOROWAĆ I PRZY TYM NIE ZGINĄĆ? (FOTO)
Boguszów-Gorce: podziemne życie Dzikowca (FOTO)
WAŁBRZYCH: LISIA SZTOLNIA - TAJEMNICE PRZESZŁOŚCI I SZANSA NA PRZYSZŁOŚĆ
GÓRA BARBARKA I JEJ TRZY SEKRETY (FOTO)
WAŁBRZYSKIE HAŁDY: PAGÓRKI Z HISTORIĄ I PEŁNE SEKRETÓW (FOTO)
WAŁBRZYCH: SPACER TROPEM RELIKTÓW KARBOŃSKIEGO LASU (ZDJĘCIA)

WAŁBRZYCH: POZNAJCIE SZYB TERESA, ODRESTAUROWANY I Z WIDOKIEM (FOTO)

WAŁBRZYCH: LISIA SZTOLNIA W MINIATURZE CZEKA NA TURYSTÓW (FOTO)
LISIA S ZTOLNIA DO ZWIEDZANIA?
Stara Kopalnia: Tej części nie zwiedzicie. Zobaczcie [ZDJĘCIA]
Zwiedzaj Wałbrzych z mapą szlaków dziedzictwa górniczego
WAŁBRZYCH: HISTORIA PEWNYCH ZAMUROWANYCH DRZWI (FOTO)
WAŁBRZYCH: PONURY LOS DAWNYCH ZABYTKÓW TECHNIKI (FOTO)