Wałbrzych: mosty nad Pełcznicą - ile było, ile jest? (FOTO)

Według uczestników projektu „Wenecja Karkonoszy” realizowanego przez Stowarzyszenie „Przyjazna Trójka” w partnerstwie z kowarską Szkołą Podstawową nr 3 oraz Nadleśnictwem Śnieżka, w Kowarach znajduje się ponad 50 (wg niektórych źródeł – nawet ponad 70) większych lub mniejszych przepraw wodnych nad Jedlicą, co jest ilością imponującą jak na tak niewielką miejscowość. A czy ciekawi was ile obiektów mostowych było kiedyś i jest teraz w Wałbrzychu? Tego jeszcze chyba nikt nie policzył, ale ktoś musi zrobić pierwszy krok.

Największą rzeką przepływającą przez miasto jest Pełcznica, prawy dopływ Strzegomki o długości niemal 40 km. Jej główne dopływy w obrębie Wałbrzycha to Sobięcinka i Poniatówka, a dalej (w Świebodzicach) – potok Szczawnik i Lubiechowska Woda. Na terenie Wałbrzycha Pełcznicę można umownie podzielić na trzy odcinki: południowy lub górny – od południowej granicy miasta do ul. Łokietka (źródło rzeki znajduje się na terenie Kamionki, przysiółka Rybnicy Leśnej), środkowy – od ul. Łokietka do ul. Chrobrego (na tym odcinku rzekę w latach 1904-1944 wyprostowano i zakryto, likwidując przy tym szereg mostów i kładek) oraz północny lub dolny – od ul. Chrobrego do północnej granicy miasta (w tym przełomy pod Książem, wchodzące w skład rezerwatu, a od roku 2008 należące do obszaru Natura 2000).

Łącznie nad samą Pełcznicą (nie licząc dopływów) istniało dawniej (w obrębie obecnych granic miasta) co najmniej 70 obiektów mostowych. Dzisiaj wezmę na przysłowiową tapetę tylko te położone na odkrytym odcinku o długości ok. 10 km między ul. Chrobrego a północną granicą miasta. Korzystając z dostępnych dokumentów archiwalnych, przede wszystkim map i widokówek, naliczyłem ich 44 (w przeszłości zapewne było ich znacznie więcej), z czego 34 nadal istnieją. Trudno w to uwierzyć, prawda? Poznajmy niektóre z nich.

Najbardziej okazała przeprawa to wiadukt nad doliną Pełcznicy i ul. Rzeczną, w ciągu al. de Gaulle’a. Obiekt składa się z dwóch oddzielnych i niezależnych od siebie wiaduktów. Wybudowano go w latach 1987-1988 na trasie obwodnicy zachodniej Wałbrzycha. Przyczółki wiaduktu posadowiono na żelbetowych stopach. Każdy z filarów składa się z dwóch słupów o średnicy 1,5 m posadowionych na masywnym fundamencie żelbetowym, zwieńczonych żelbetowym oczepem. Przęsła oparto na stalowych łożyskach stycznych stałych i jednokierunkowo przesuwnych. Ustrój nośny stanowią typowe strunobetonowe belki prefabrykowane typu Bielsko o długości 23,95 m każda.

Zapytacie, ale czy na pewno jest to wiadukt, a nie most. Czasami obiekt nazywany jest mostem, nie wiaduktem. Jaka jest więc różnica między nimi? Most to przeprawa nad przeszkodą wodną (rzeka, jezioro, zatoka, kanał, itp.), która łączy jej brzegi. Zaś wiadukt to przeprawa nad ścieżką, drogą, linią kolejową, ale również wąwozem, doliną, jarem, kanionem. Nasz wiadukt łączy brzegi.. ale nie rzeki, tylko doliny rzecznej, na dnie której znajduje się również droga (ul. Rzeczna). No więc czym jest ten obiekt? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Dla jednych jest to wiadukt, dla innych most. Ale kilka razy spotkałem się również z nazwą „mostowiadukt”!. Zostawmy ten węzeł gordyjski, może ktoś go kiedyś rozwiąże.

Niedaleko znajduje się most w ciągu ul. Wieniawskiego, który sam w sobie nie przedstawia nic szczególnego. Ale wśród miłośników Wałbrzycha znany jest z tego, że na czołach dwóch stopni prowadzących w kierunku ul. Rzecznej wyryty był napis „Gebirgsverein – Waldenburg” upamiętniający Wałbrzyskie Towarzystwo Górskie. Napisałem, że był, bo w czasie remontu mostu w 2020 roku schody zdemontowano. Niektórzy wałbrzyszanie zatroskani dalszym losem kamiennych stopni wystosowali do prezydenta apel z prośbą o ich ocalenie. Niestety nie wiem czy przyniosło to jakiś efekt.

Mostem kolejowym przy ul. Prostopadłej poprowadzona jest linia nr 274. Pierwotnie linia na tym odcinku biegła inaczej niż dzisiaj. Nasyp z mostem prawdopodobnie powstał w latach 80. XIX wieku, gdy jednotorową „linię węglową” przebudowano na dwutorową, przy okazji zmieniając jej przebieg na odcinku między stacją Wałbrzych Szczawienko a torowiskiem przed stacją Wałbrzych Miasto. W latach 1926-1927, w związku z zamiarem budowy w Świebodzicach Cierniach oczyszczalni ścieków dla Wałbrzycha, pod mostem, wzdłuż koryta Pełcznicy, ułożono kolektor ściekowy.

Z kolei most św. Jana Nepomucena (Johannesbrücke) na Starym Zdroju wzniósł pierwszy właściciel posiadłości Altwasser z rodziny Mutius – Joseph von Mutius (zakupu uzdrowiska dokonał 21 kwietnia 1751 roku). Sporządzony w języku łacińskim epigraf na pomniku głosił „Świętemu Janowi Nepomucenowi, wyśmienitemu czcigodnemu patronowi sporządzono ten pomnik na jego cześć (okręg Altwasser, 1751). Podpis: Królewski Radca Sądowy, Franz Joseph von Mutius”. W późniejszym czasie (na pewno przed 1932 rokiem) zdecydowano się na przebudowę tego mostu na masywniejszy i bardziej solidny, z oddzieleniem drogi dla pojazdów i promenady. Jak mówi kronika Altwasser z 1932 roku „chodzi tu o Johannesbrücke, wcześniej drewniany mostek, który jeszcze na starej ilustracji pałacu, w naszym muzeum ojczystym (Haimatmuseum) możemy oglądać.” Obecnie figura św. Jana Nepomucena, od którego dawny most wziął swoją nazwę, stoi przy kościele pod wezwaniem Św. Barbary. Data przeniesienia figury jest nieznana. Most św. Jana Nepomucena już nie istnieje. Pełcznica przepływa pod ul. 11 Listopada zakrytym kanałem (przepustem).

Przy ul. Chrobrego, w miejscu gdzie kończy się zakryte koryto Pełcznicy, słabo widoczny z ulicy, stoi dawny most kolejowy (obecnie drogowy – dojazd do posesji) na zlikwidowanym odcinku linii kolejowej nr 274. Jak twierdzi miłośnik kolei Rafał Wiernicki „niby mało ważna konstrukcja, ale ten blachownicowy mostek na Pełcznicy może być jedną z najstarszych budowli inżynierskich w swej pierwotnej postaci na Dolnym Śląsku”. Takie ciekawostki mamy w Wałbrzychu.

Obiekty mostowe nad Pełcznicą to nie tylko wiadukty, mosty drogowe czy kolejowe, ale również kładki nieprzystosowane do ruchu pojazdów, a przeznaczone wyłącznie dla pieszych. Okoliczni mieszkańcy dobrze znają kładkę, do której od strony ul. Rodziny Burczykowskich prowadzą schody ułożone na stromym zboczu Czarnoty. Początkowo były to schody drewniane. W czasie remontu w latach 60. XX wieku wymieniono je na kamienne. Podczas ostatniego remontu w 2015 roku schody zbudowano praktycznie od nowa. Ścieżka ze schodami ma długość ok. 90 m, podczas przejścia nią pokonuje się różnicę wysokości ok. 30 m. Kładka, podobnie jak schody, na początku była drewniana. Obecnie jest to obiekt betonowy ze stalowymi poręczami. Właśnie tutaj pierwszego dnia wiosny przychodzili dawniej uczniowie niektórych szkół z Piaskowej Góry aby topić w Pełcznicy marzannę.

Inna kładka popularna tym razem wśród spacerowiczów i turystów przemierzających Książański Park Krajobrazowy to mostek na drodze między Starym Książem a Zamkiem Książ. Starą kładkę, która stała w miejscu obecnej utrwalono na wielu archiwalnych widokówkach.

Przedstawiłem tylko kilka przepraw mostowych na opisywanym odcinku Pełcznicy, tych najbardziej znanych albo najbardziej charakterystycznych. Z 44 obiektów, które udało się zidentyfikować, 24 to mosty drogowe (trzy nie istnieją), 11 to kładki (trzy nie istnieją), 3 to mosty kolejowe, 2 to wiadukty, a 4 to niezidentyfikowane obiekty (mosty lub kładki) na terenie odlewni żeliwa i fabryki budowy maszyn Carlshütte przy obecnej ul. Armii Krajowej (nie istnieją). Na środkowym i górnym odcinku Pełcznicy również funkcjonowały przeprawy mostowe, niektóre o ciekawej historii, ale to już temat na inny artykuł.


Opr. Piotr Frąszczak

Bibliografia:
1) www.wroclaw.pl (dostęp 07.06.2021)
2) www.isok.gov.pl (dostęp 07.06.2021)
3) www.pl.wikipedia.org (dostęp 07.06.2021)
4) bip.zdkium.walbrzych.pl (dostęp 07.06.2021)
5) www.polska-org.pl (dostęp 08.06.2021)
6) Denkschrift über die Verlegung und den Neubau der Kläranlage des Kanalisationsverbandes für das Baudirektor Th. Blech , Waldenburg 1928
7) Chronik der Gemeinde und des Badeortes Altwasser nach urkundlichen Quellen Max Rindfleisch, Verlag von Max Rindfleisch (Altwasser) und August Birke (Waldenburg), Altwasser 1932

Budowa kolektora ściekowego wzdłuż ul. Rzecznej, a w tle powstający wiadukt na obwodnicy zachodniej w ciągu al. de Gaulle'a (Fot. Piotr Frąszczak, lata 1987-88)

Most św. Jana Nepomucena nad Pełcznicą na Starym Zdroju. Na drugim planie – kasyno sztabowe, obecnie budynek przy ul. 11 Listopada nr 19 okrojony o część z lewej strony (Fot. Muzeum Porcelany w Wałbrzychu, rok 1866)

Mostek nad Pełcznicą umożliwiający dojazd do domu przy ul. Pocztowej nr 14, wówczas Mansfelderhaus w uzdrowisku Stary Zdrój (Fot. www.polska-org.pl, rok 1847)

Kładka nad Pełcznicą w Parku Książańskim (Fot. www.polska-org.pl, pocz. XX wieku)

Inne obiekty:
HARCÓWKA I KSIĄŻ: HISTORIA DWÓCH WAŁBRZYSKICH ZWIERZYŃCÓW (FOTO)
WAŁBRZYCH: SCHRONY - ŚWIADKOWIE KOŃCA WOJNY I NIE TYLKO (FOTO)
Wałbrzych: czy mamy jakieś pozostałości końca wojny? (FOTO)
Wałbrzych: Stacja Mauzoleum i inna, która nie powstała

Artykuł ukazał się na łamach tygodnika "WieszCo" - pełny numer tygodnika do pobrania w formacie pdf na stronie www.wieszco.pl