Wałbrzych: tak księżna Daisy von Pless walczyła o mieszkańców

Na wyobrażeniach św. Jadwigi, patronki Dolnego Śląska, widzimy ją zazwyczaj z makietą klasztoru lub kościoła na dłoni, bo tak przedstawiano damy-fundatorki w średniowieczu. Gdyby ktoś stworzył wizerunek księżnej Daisy von Pless w tym stylu, musiałaby trzymać w rękach... kolektor ściekowy. Poznajcie historię najbardziej fascynującej inwestycji słynnej pani na Książu.



Rzeka śmierci

Około 1903 roku nastąpiła u księżnej przemiana z dobrodziejki ubogich w społeczną reformatorkę. Od tego czasu nie ograniczała swej aktywności do obdarowywania pojedynczych osób potrzebujących wsparcia. Postanowiła znaleźć istotne przyczyny nędzy i chorób wśród ludności Wałbrzycha i sąsiadujących z nim miejscowości, a dziś jego dzielnic. Głównym problemem było zatrucie środowiska. Jak pisała w pamiętnikach, już w 1902 zdarzało jej się nocami rozmyślać nad możliwością zdobycia środków na cel opisany poniżej.

Daisy naraziła się lokalnym władzom, zaś cesarz zwalił winę na węgiel jej teścia, właściciela wałbrzyskich kopalń, księcia Jana Henryka XI von Pless (zm. 1907). Księżna von Pless zdała sobie sprawę z tego, że jej własne obserwacje i zalecenia nie wystarczają, że potrzebne są dowody naukowe. Najpierw zwróciła się więc z prośbą o ekspertyzę do bakteriologów z Uniwersytetu Wrocławskiego. Kolejną wykonali już specjaliści z Wielkiej Brytanii i pod przewodnictwem dra Roberta Greene’a grupa inżynierów zaprojektowała całkowicie wyodrębniony system kanalizacyjny. Jednak kanclerz Bernhard von Bülow, który nie przepadał za księżną i ściśle kontrolował finanse kraju, odmówił jej funduszy na ten cel mimo wielkiej powodzi w 1903 roku. Obiecał tylko wizytę inspektorów. To archiwalne zdjęcie z układania kolektora z portalu polska-org.pl.

Niezrażona Daisy z dumą przedstawiła projekt pod nazwą „Raport komisji Greene'a” pruskiemu rządowi w Berlinie wraz zarysem kosztów. W marcu 1905 cesarz zawiadomił ją osobiście „że projekt, o który tak dzielnie walczyła, będzie zrealizowany w wyniku przyznanych funduszy”. "Jak to mówi stare angielskie przysłowie: "Gdzie jest wola, jest sposób!", a ja, kiedy coś postanowię, zazwyczaj to osiągam" - cieszyła się księżna w pamiętnikach.

Niestety, nie był to jeszcze koniec walki o Pełcznicę. W październiku 1905 pewna już swego Daisy wybrała się w Berlinie na spotkanie z ministrem finansów, Georgem von Rheinbabenem. I tu usłyszała, że fundusze nie zostaną przyznane, gdyż... stworzyłoby to niebezpieczny precedens, inni też by chcieli. Minister nie znał księżnej, która w odpowiedzi doprowadziła, jakby czytała dzisiejsze zalecenia unijne, do stworzenia wielkiego wspólnego projektu finansowanego przez państwo i lokalne samorządy oraz jej teścia Jana Henryka XI, który wyłożył na ten cel wkład własny o wysokości 300 000 marek. Całość szacowano na 1 250 000. Założono Stowarzyszenie Kanalizacji Pełcznicy na Śląsku. Minister się ugiął i przyznał całą brakującą kwotę.

Ogromne przedsięwzięcie ruszyło w następnym roku, a zakończyło się w 1912. W rezultacie zlikwidowano wszystkie przybrzeżne studnie i doprowadzono wodociąg do większości wałbrzyskich dzielnic. Zatruta rzeka została zakryta i w przestrzeniach zamieszkałych do dziś biegnie pod ziemią. Osobno zaprojektowano uznawaną w tamtych czasach za wielką oczyszczalnię ścieków. Oprócz Pełcznicy przykryto też Sobięcinkę i Szczawnik, a obok rzeki pobiegł kolektor ściekowy, który po przebudowach działa do dziś. Rezultat? Ostatnia epidemia tyfusu na tamtych terenach, w najbardziej zagęszczonym miasteczku Altwasser (dziś dzielnica Wałbrzycha Stary Zdrój) wybuchła w 1911 roku, aby się już nie powtórzyć.

Czytaj też: