Sobięcin: nasz niezwykły kościół z korkiem i jego historia (ARCHIWALNE ZDJĘCIA)

Rozwój przemysłu węglowego w niewielkiej osadzie górniczej Hermsdorf (obecnie wałbrzyska dzielnica Sobięcin) sprawił, że zaczęła do niej napływać ludność (głównie katolicka) z głębi Niemiec, Czech i Śląska. To dla niej w latach 1871-73 ks. Gyrdt wybudował kaplicę z sierocińcem pod wezwaniem św. Barbary.

Od 1874 roku sierociniec dla 200 dzieci prowadziły siostry Boromeuszki. Walka o kulturę prowadzona za rządów Bismarcka (Kulturkampf) zmusiła siostry do opuszczenia Sobięcina już w 1875 roku. Prowadzeniem domu zajęły się wtedy osoby świeckie. Z kolei siostry elżbietanki, które 24 czerwca 1904 roku przybyły do Sobięcina, zajęły budynki nr 1, 2 i 3 przy obecnej ul. św. Józefa, zakładając przedszkole dla dzieci katolickich. Przejęły też sierociniec (który prowadziły do 1945 roku). Z uwagi na niewielką kaplicę oraz z powodu braku należytej opieki duszpasterskiej, coraz więcej katolików zaczęło przechodzić na protestantyzm. Wtedy zaczął kiełkować pomysł budowy kościoła. W 1906 roku komitet powstania kościoła wystosował do Kurii Arcybiskupiej we Wrocławiu prośbę o budowę nowej świątyni. 26 marca 1908 roku władze państwowe wyraziły zgodę i jesienią wmurowano kamień węgielny.



Zaplanowano budowę kościoła na około 2000 miejsc, w tym 650 siedzących. Wzniesiono go w latach 1908-1910. Projekt weryfikował J. Ebers, radca budowlany wrocławskiego biskupa, a prace prowadził F. Beer z Wałbrzycha. Ze względu na zagrożenie szkodami górniczymi zaprojektowano odpowiednio mocne fundamenty (z betonu ubijanego ze stalowym rusztem z szyn kolejowych) oraz użyto lekkiej i elastycznej konstrukcji szkieletowej. Z zapisów w kronice kościoła dowiadujemy się, że dodatkowym powodem użycia takiej konstrukcji były względy oszczędnościowe, a ściany świątyni wyłożono 3-centymetrową warstwą impregnowanego korka.



Kościół wzniesiono na planie krzyża łacińskiego. Fachowy opis budowli wygląda następująco: „Wyodrębnione prezbiterium z wysokim dachem, zamknięte 5-bocznie zestawione jest z wyższym korpusem nawowym, z nawą środkową nakrytą wysokim dachem dwuspadowym. Okapy dachów prezbiterium i nawy są znacznie wysunięte i oparte na ozdobnych wspornikach. W ciągi wąskich naw bocznych z emporami i z dachami pulpitowymi włączone są ramiona transeptu. Do korpusu kościoła dostawiona jest bocznie 5-kondygnacjowa wieża z nadwieszoną izbą dzwonową i z dachem namiotowym.



Centrum fasady (w konstrukcji ramowej) wieńczy wysoki, trójkątny szczyt. W przyziemiu fasady znajdują się wejścia do kościoła, a na poziomie chóru muzycznego i w partii szczytu — wielodzielnie okna. W nawach rozmieszczone są okna pojedyncze lub pary okien. Wszystkie otwory dwubocznie zamknięto, podcinając ich zamknięcia do formy zbliżonej do ostrołuku. Ogólna kompozycja elewacji jest tworzona przez silnie zagęszczony, rygorystycznie regularny i symetryczny, komponowany układ elementów konstrukcyjnych. (…) Wnętrze prezbiterium nakryte jest pozornym sklepieniem konchowym z wielobocznymi wysklepkami, a w korpusie nawowym dekoracyjna konstrukcja naw bocznych i empor zespala się (poprzez słupy z ozdobnymi zaciosami i z zastrzałami) z podciągami odeskowanego stropu nawy głównej. Nakryte stropami belkowymi nawy boczne i empory podzielone są na przęsła i otwarte ku nawie głównej arkadami o łuku pełnym, z ozdobnymi zaciosami i z ażurowymi przyłuczami. Na stropie nawy głównej zachowane relikty polichromii z pocz. XX w., a na balustradach empor – motywy roślinne o ludowej proweniencji. Z wyposażenia kościoła zachowane: Grupa Ukrzyżowania (ołtarz główny) (1942) oraz neogotyckie: prospekt organowy, chrzcielnica i konfesjonały. W oknach prezbiterium – witraże”.



Według słów jednego z wiernych, który jeszcze przed wojną przekazał do parafii zdjęcia przedstawiające wprowadzenie na urząd ks. Paula Geislera, kościół poświęcony został 28 września 1910 roku przez proboszcza Königa, a wybudował go wałbrzyski archiprezbiter Paul Ganse. Zanim na Sobięcinie erygowano parafię, działała tu tzw. lokalia, będąca filią kościoła katolickiego w Wałbrzychu (do 1950 roku Sobięcin był oddzielną miejscowością). Jej kuratorami byli kolejno: Joseph Minnich (1910-1912), Theodor Fritsche (1912-1916) i Ernst Radler (1916-1918).



W 1911 roku poświęcono dwa dzwony, które umieszczono na kościelnej wieży. W czasie trwania I wojny światowej, 27 czerwca 1917 roku dzwony te zabrano na cele wojenne (zapewne, żeby je przetopić). W dniu 15 listopada 1918 roku kuratorem sobięcińskiej lokalii został ks. Paul Peikert. W dniu 1 października 1920 (według innych źródeł – w 1919 roku) lokalia stała się samodzielną parafią, a świątynię podniesiono do rangi kościoła parafialnego. W dniu 23 lutego 1921 roku archiprezbiterem (Erzpriester) parafii został właśnie ks. Peikert. Posługa w osadzie górniczej, w której mieszkało ponad 12 tys. osób, a jedynie 1/3 mieszkańców była katolikami, dawała ks. Peikertowi wiele zadowolenia. Tak dużo, że chciał zostać w Sobięcinie aż do końca swojej posługi. Kuria miała jednak inne plany na życie ks. Peikerta.



W dniu 9 kwietnia 1921 roku ojcowie dominikanie przeprowadzili pierwsze misje parafialne, w czasie których 3100 osób przyjęło komunię świętą, 16 kwietnia dzieci przystąpiły do pierwszej komunii świętej, a na zakończenie misji (30 maja) ks. kardynał Bertram udzielił sakramentu bierzmowania. W świątyni zbudowano ołtarz maryjny, a artysta Augustyn Wittig z Nowej Rudy (twórca wielu rzeźb w Wambierzycach) wykonał w drewnie dwie figury: św. Jadwigi i św. Elżbiety. W 1922 roku do parafii przybył pierwszy wikariusz (Kaplan) Herbert Jungnitsch.



W dniu 24 marca 1926 roku poświęcono dwa nowe dzwony, którym nadano imiona: św. Józef i św. Paweł. Trzeci dzwon – Serce Jezusa – poświęcono 23 czerwca. W tym też roku odbyła się pierwsza w latach międzywojennych procesja Bożego Ciała, w której wzięło udział około 3 tys. wiernych. W latach 1927-1929 posługę świadczył tu również ksiądz o polskim nazwisku – Jerzy Przybyła (na odwrocie pamiątkowego zdjęcia z okazji 25-lecia parafii opisano go jako Kaplan Przibilla). W kronice parafialnej z 1927 roku zapisał się niechlubnie – dokonano bowiem włamania do kaplicy przy sierocińcu, rozbite zostało m.in. tabernakulum. Rok później Augustyn Wittig wykonał cztery kolejne figury z drzewa: św. Antoniego, św. Annę, św. Alojzego i św. Teresę od Dzieciątka Jezus.
Gdy w czerwcu 1928 roku umarł ks. Ganse, kuria w jego miejsce powołała ks. Peikerta, który opuścił bliską sercu parafię i przeniósł się do Wałbrzycha. Jego następcami w sobięcińskiej parafii byli proboszczowie (Pfarrer): Alfons Moeser (1928-1933) i Herbert Jungnitsch (od 1933).

(cdn...)

TO WARTO WIEDZIEĆ

Lokalia – kościelna jednostka administracyjna, wydzielona decyzją biskupa część obszaru parafii, z własnym duszpasterzem oraz własnym zarządem majątkowym; w sprawach duszpasterskich zależna częściowo od parafii macierzystej. Tworzenie lokalii następowało zwykle z inicjatywy społeczności mieszkańców i stanowiło wstęp do utworzenia w danej miejscowości samodzielnej parafii.
Prezbiterium (dawniej: chór kapłański) – przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa oraz służby liturgicznej. Zwykle jest wydzielone od reszty świątyni podwyższeniem, balaskami lub łukiem tęczowym i wyodrębnia się wizualnie z bryły kościoła.
Kruchta (dawniej nazywana babińcem) – część kościoła, przedsionek usytuowany przed głównym wejściem, niekiedy również przed bocznym – do naw lub zakrystii. Najczęściej wydzielona jest wewnątrz kościoła, choć może być w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku.
Zakrystia (st. wł. sacristia od sacrista – sługa kościelny, zakrystian, z łac. sacer – świętość) – boczne pomieszczenie sakralne występujące w świątyniach chrześcijańskich, umieszczane najczęściej z północnej lub południowej strony prezbiterium i połączone z nim wejściem.
Nawa – część kościoła położona między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. Oprócz świątyń jednonawowych występują dwu-, trzy-, pięcio- oraz siedmionawowe. Nawy są zazwyczaj rozdzielone rzędem podpór – słupów, filarów lub kolumn.
Tabernakulum – w kościołach katolickich szafka przeznaczona do przechowywania hostii i komunikantów

Opr. Piotr Frąszczak
Bibliografia:
1.Kronika parafialna kościoła św. Józefa Oblubieńca w Wałbrzychu
2.Zdjęcie pamiątkowe z okazji 25-lecia istnienia parafii, z wykazem kapłanów
3.https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-221448, za Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 14.11.2018 r.
4.https://pl.wikipedia.org


FOTO:



Kościół na Sobięcinie krótko po wybudowaniu, jeszcze z drewnianym ogrodzeniem, rok 1910 (Fot. zbiory parafii św. Józefa Oblubieńca w Wałbrzychu)



Obraz na płótnie przedstawiający ks. Paula Pekierta, autor – Buchn. Obraz o wymiarach 89x64 cm (z ramą 113x89 cm) wisi w kancelarii parafialnej, rok 1929 (Fot. zbiory parafii św. Józefa Oblubieńca w Wałbrzychu)



Wnętrze kościoła na Sobięcinie przed renowacją z lat 40. ubiegłego wieku (Fot. zbiory parafii św. Józefa Oblubieńca w Wałbrzychu)



Kościół na Sobięcinie, lata 20. (Fot. zbiory parafii św. Józefa Oblubieńca w Wałbrzychu)


Zdjęcia współczesne: Elżbieta Węgrzyn, Magdalena Sakowska


O kościele pisaliśmy:
Wałbrzych: dotacje na remont 22 zabytków - które do renowacji? (LISTA)
Sobięcin: Ekipa filmowa w kościele. I skąd ten cmentarz? [ZDJĘCIA]
Sobięcin – trzech ministrów, zabytki i pierwszy na świecie koks (FOTO)

Zobacz też:
Wałbrzych, Szczawno-Zdrój: tam się kiedyś modlono i tam świętowano (FOTO)


Artykuł ukazał się na łamach dwutygodnika "WieszCo" - pełny numer dwutygodnika do pobrania w formacie pdf na stronie www.wieszco.pl