Wałbrzych region: Głuszyca - jak to się zaczęło? (FOTO)

Miejscowość swoją nazwę zawdzięcza głuszy (ciszy) jaka miała panować, gdy przybyli tu pierwsi polscy osadnicy. Historia starej niemieckie nazwy jest bardziej złożona. Pierwsza pisemna wzmianka po łacinie wymienia wieś Villa Gerardi (dom Gerarda?). Niestety nie ma żadnych wskazówek co do dokładnej lokalizacji tej osady. Kolejne nazwy odwołują się zapewne do gwarowego brzmienia imienia Gerard – Gierswald (od otaczających lasów) lub Giersdorf czyli wieś Gerarda. Przedrostek Wüste (pustynia) to z kolei świadectwo zniszczeń jakie przyniosły wojny husyckie od II połowy XV wieku. Wówczas na stałe pojawia się nazwa Wüstegiersdorf.

Tu warto może prześledzić w jaki sposób nadawano nazwy poszczególnym obiektom fizjograficznym, czyli po prostu górom, dolinom, strumieniom czy rzekom. Najstarszym znanym nam przekazem historycznym dotyczącym Głuszycy jest książka autorstwa miejscowego kaznodziei Christiana Gotliba Utze „Denkmal des funfzigjarigen Kirchenjubelfest der evangel. Gemeinde zu Wüstegiersdorf” wydana z w 1792 r. z okazji 50-lecia parafii ewangelickiej. Książka znajduje się w zasobach biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego i została udostępniona w wersji elektronicznej za pośrednictwem strony www.bibliotekacyfrowa.pl.

Oprócz pochwał dla fundatora w osobie Hansa Henryka IV Hochberga i opisu historii samej wspólnoty kościelnej znajdujemy tu również opis historii naszych okolic. Potwierdza się istotną rolę zamku Rogowiec dla rozwoju okolicy, który oprócz znaczenia wojskowego był jednocześnie centrum administracji książęcej Bolków Świdnicko-Jaworskich dla terenów między Grzmiącą, Radosną, Unisławiem, Glinicą, Kamionkami k/Rybnicy Leśnej i Doliną Marcowego Potoku (niem. Merzbachtal). Wynika z tego, że oprócz Grzmiącej leżącej u stóp zamku, istniała jeszcze wieś sołecka w rejonie obecnej ulicy Leśnej (fot. 1) i nosiła nazwę Merzdorf. Nie znamy jej początków, ale wiadomo, że pod koniec XIV wieku zamieszkiwało ją 17 zagrodników (17 samodzielnych zabudowań). Trudnili się oni głównie wyrębem lasów, produkcją gontów, wypalaniem węgla drzewnego, produkcją smoły i dziegciu. Z czasem karczowiska przemieniano w pola uprawne i łąki. Tragiczny koniec wsi nastąpił w 1428 r. w wyniku łupieżczej napaści husytów.

W międzyczasie gdy tereny Śląska, na mocy traktatów przeszły pod panowanie Królestwa Czech, w widłach rzek Bystrzycy i Złotej Wody w 1413 r. Christian Hofmann postawił młyn wodny, a już w 1414 r. było tu 7 domów zagrodników. Właśnie ta lokalizacja wymaga doprecyzowania. Powszechnie uważa się, że jest to teren dzisiejszego basenu w widłach Bystrzycy i Złotej Wody przy ulicy Dolnej gdyż współczesne nazwy cieków wodnych podpowiadają właśnie taką lokalizację. W tekście pojawia się jednak informacja, że chodzi o Złotą Wodę mającą źródła na łąkach w Nowej Głuszycy, która wpływa do Bystrzycy od strony Kolców, czyli jest to teren pomiędzy ul. Grunwaldzką a ul. Kościuszki. Analiza starych map przynosi potwierdzenie tej teorii. Do czasu gdy źródła znajdujące się na ulicy Granicznej nie zostały jeszcze ujęte w system wodociągów (ok. 1910 r.) to właśnie dzisiejszy strumień Otłuczyna oznaczony był jako „Weistritz” – niosąca wówczas większe ilości wody (a to jest jeden z głównych wyznaczników ważności rzeki). Bliskość dwóch cieków wodnych o identycznej nazwie nie jest niczym nadzwyczajnym. Wynikało to z faktu, że były to nazwy zwyczajowe nadawane przez miejscową ludność. Idąc tym tropem warto wybrać się z miską do płukania złota i sprawdzić czy jakieś samorodki złota nie kryją się na ich dnie.

Wojny Husyckie nie oszczędziły również tej osady i 1428 r. również i ona została splądrowana i opustoszała. Jednak już w 1432 r. w lasach doliny przylegającej do źródła Rumpelbrune (dzisiejsza ulica Graniczna) powstała nowa osada, która dała początek Głuszycy Górnej, a w 1448 roku ponownie zasiedlono Dolinę Marcowego Potoku.

Początek osadnictwa w Sierpnicy związany jest z Melchiorem Rudolfem, który w 1540 r. jako poddany panów Von Zedlitz z Burkatowa pod Świdnicą założył tartak i trudnił się pozyskiwaniem drewna oraz produkcją gontów. Wieś nazywano Rudliswalde, Rudelswalde, Rudolphwaldau, Rudolphswaldau, a ostatecznie do 1945 r. Rudolfswaldau. W 1564 r. dzięki darowiźnie Adama von Zedlitz wzniesiono drewniany kościół, który po kilkukrotnej przebudowie obejmującej również wzniesienie murowanej wieży stoi w tym samym miejscu do dziś. W 1606 r. Konrad Von Hochberg odkupił wieś od rodziny Zedlitz i przez kilka wieku dzięki gospodarności panów z Książa stale się rozwijała, a pod konie lat 30 tych XX w. liczyła ponad 130 domów.

Początki osadnictwa w Grzmiącej można wiązać z istnieniem zamku Rogowiec (niem. Hornschloss) czyli co najmniej w XIV w. W cytowanej książce znajdujemy potwierdzenie źródła nazwy Donnerau od niemieckiego słowa Donnerwetter – piorun, grzmot. Niespotykana wcześniej ani później burza miała spowodować ogromne zniszczenie wsi zwłaszcza części rozpościerającej się na polach w kierunku dzisiejszej stacji kolejowej.

Łomnica według opisu powstała po wykupieniu w 1655 roku przez Paula Grossera z Grzmiącej łąk należących do Stephana Lorenza sołtysa z Głuszycy. Do spółki z nim oraz sołtysem ze Świerk nad brzegiem strumienia wybudował on młyn, a w 1656 r. dom, w którym prowadzili szynk serwują wino i piwo. Wieś stale się rozwijała wzdłuż potoków i w sposób naturalny powstały z czasem Trzy Strugi (Dreiwassetal) i powiązana historycznie z zamkiem Radosno (Freudenburg) wieś o tej samej nazwie, a dziś będąca przysiółkiem Łomnicy. Wyjaśnienia wymaga przebieg dawnego traktu kupieckiego ze Świdnicy do Pragi nazywanego Wysoką Drogą (Hochstrasse), bo według starych map właśnie tędy szlak miał prowadzić przez Sokołowsko i Mieroszów dalej do Czech. Radosna choć dziś niepozorna to pod patronatem Hochbergów w XVII i XVIII wieku była znaczącym ośrodkiem hutnictwa szkła, a wytwarzane tu kielichy, dzbany czy puchary zdobiły stoły władców w całej Europie.

Powstanie Kolców (niem. Dörnhau) i Zimnej Wody (niem. Kaltwasser) było konsekwencją powiększania areału pól uprawnych w miejsce lasów, które były karczowane na potrzeby budownictwa oraz na opał. W 1663 r. na Zimnej Wodzie (niem Kaltwasser) została założona karczma, którą wybudował Andreas Kramer młynarz z Głuszycy. Również Rybnica Mała (niem. Reimsbachtal) ma swój początek związany z budową młyna. Dzieła tego podjął się w 1697 r. Georg Uihmich wraz z Johanem Christofem Hausdorfem. I tu również powstała przy okazji karczma. Stare mapy pokazują, że na odcinku ok. 4 km znajdowało się 5 kół wodnych, które oprócz mielenia zboża napędzały również tartaki i szlifiernie szkła.

Nowa Głuszyca (niem. Neugiersdorf ), leżąca na styku z Bartnicą będącą bramą Kotliny Kłodzkiej została założona 1778 r. przez pochodzącego z Głuszycy Górnej Gottfrieda Neumanna. Dnia 23 lipca 1781 r. hrabia Henryk V Hochberg zatwierdził status wsi, która miała już kuźnię i zamieszkiwało ją 17 wolnych chłopów. Pierwszym sołtysem został Georg Kuntze. Dziś pozostało tylko jedno gospodarstwo choć jeszcze na początku XX w. było tu ponad 20 siedlisk.

Warto wspomnieć, że dzisiejsze granice administracyjne gminy Głuszyca zostały ustalone w 1927 r. gdy włączono część Jedlinki (niem. Tannhausen). Do tego czasu granica między miejscowościami przebiegała wzdłuż rzeki Bystrzyca, a dzisiejsza ul. Sienkiewicza (Braumauerstrasse) w całości należała do Jedlinki, jak również domy przy ul. Kolejowej do nr 6.

Ten bardzo skrócony rys historyczny ukazuje, jak bardzo różnorodne czynniki wpływały na rozwój naszego regionu. Jak zwykle zachęcamy do przeglądania domowych archiwów, bo lata 50., 60. czy nawet 80. XX w. to dla wielu mieszkańców odległa historia. Zapraszamy do minigalerii znajdującej się w lokalu Jadło oraz na Facebooku - Głuszyca na starej fotografii.



Redakcja na podstawie rozmowy z Grzegorzem Czepilem
Fot. użyczone (Archiwum Grzegorza Czepila)


Oprócz Grzmiącej leżącej u stóp zamku, istniała jeszcze wieś sołecka w rejonie obecnej ulicy Leśnej i nosiła nazwę Merzdorf



Pierwsza pisemna wzmianka po łacinie wymienia wieś Villa Gerardi



W lasach doliny przylegającej do źródła Rumpelbrune (dzisiejsza ul. Graniczna) powstała nowa osada, która dała początek Głuszycy Górnej



Kościół w Sierpnicy



Czytaj też:
PODZIEMNE MIASTO OSÓWKA: OTWARCIE NOWEJ TRASY W SZTOLNIACH (FOTO)

Brama Riese: posprzątali i co odkryli przy okazji? (FOTO)

Dramatyczne wydarzenia z historii regionu na scenie (ZDJĘCIA)