Wałbrzych: Aleja Wyzwolenia - długa historia i tajemnice [FOTO]
Pierwsza obwodnica Wałbrzycha
- Temat z jednej strony wydaje się bardzo łatwy, w końcu Aleja Wyzwolenia to nasza ulica reprezentacyjna, jednak jak zacząłem poszukiwania, to temat ten okazał się bardzo pojemny. Zaś z ulicą tą wiąże się wiele ciekawostek i tajemnic - mówi prelegent. Aleja Wyzwolenia liczy ok. 725 metrów i łączy Plac Grunwaldzki z Placem Tuwima.
Tradycyjnie już spotkanie z Jackiem Pielichem regionalistą i wałbrzyskim przewodnikiem rozpoczęło się od próby zdefiniowania tematu spotkania i wyszukania nieścisłości w ogólnodostępnym źródle internetowym, którym jest Wikipedia. Okazało się, że diabeł tradycyjnie tkwił w szczegółach, które w tym przypadku dotyczyły przebiegu wymienianych na stronie linii tramwajowych. - Aleja Wyzwolenia od momentu powstania pełniła ważną rolę komunikacyjną jako wewnętrzna "obwodnica" centrum miasta. Początkowo poruszały się tędy powozy, 26 marca 1899 roku ruszyły nią tramwaje w kierunku Podgórza. Kursowały one tędy do 1948 roku. Sprawdziłem też kwestię trolejbusów, jeździły one Aleją od 27 października 44 roku do 1972 roku - wyjaśnia Pielich.
Swój wywód gość spotkania ilustrował prezentacją multimedialną zawierającą mapy i zdjęcia z jego prywatnych zbiorów oraz zdjęcia historyczne użyczone dzięki uprzejmości portalu polska-org.pl.
Ulica wielu nazw i długiej historii
Aleja Wyzwolenia to nazwa z 1958 roku. Pierwszy raz pojawiła się na mapie z 1738 roku i przyjmowała różne nazwy. - Na pierwszej mapie jest zarys traktu przy potoku Pełcznica przy którym pojawia się kilka zabudowań, m.in. "dom na błoniach", który stał prawdopodobnie na wysokości dzisiejszego nr 20 (starostwo), ale nie pozostało po nim śladu, a także "katownia". Jednak nie było wówczas jeszcze wytyczonej drogi. Podobnie w 1853 roku, kiedy istniał Rynek i kilka domów poniżej. Na mapie z 1863 roku pojawia się ulica śródmiejska z aleją drzew stanowiąca w późniejszym okresie poważną alternatywę dla ul. Słowackiego. Na potoku zaznaczono dwa mosty - wylicza gość spotkania. Aleja Wyzwolenia powstawała stopniowo, a najstarsza jej zabudowa znajduje się na wysokości Rynku, budynki w stronę Placu Grunwaldzkiego dobudowywano stopniowo.
Na planie z 1863 roku pojawiły się m.in. budynek folwarczny dwór Czetryców naprzeciw dzisiejszego starostwa. Pełnił on m.in. funkcje szpitalne, gospoda „Zum Sandmühle” naprzeciw dzisiejszej PSP nr 28. - Zabudowania w okolicy Placu Grunwaldzkiego pojawiają się na mapach z 1905 roku, ale nie było wówczas jeszcze ul. Barlickiego, w tamtej okolicy na wysokości nr 13 i 15 mieściły się m.in. korty tenisowe. Przy dzisiejszym GDK istniał dom starców, a w miejscu budynku starostwa nr 28 istniał budynek bractwa strzeleckiego. W 1908 roku od Placu Tuwima jest zakrywana by w 1928 być widoczna tylko w sąsiedztwie Placu Grunwaldzkiego - zaznacza Pielich.
Zmiany nazwy tej reprezentacyjnej ulicy pokazywały jak kręciły się tryby lokalnej historii.
- Na planie z 1931 roku nazwana jest Auenstr,
- na mapie z 1937 roku przez Adolf-Hitler-Aue,
- 1947 rok to nazwa ul. Marszałka Stalina,
- z roku 1952 - ul. Stalina,
- a od 1958 roku Aleja Wyzwolenia.
Ciekawostką poruszoną podczas spotkania było chwilowe pojawienie się na mapach w okolicy GDK ulicy Kordeckiego, a także w tejże okolicy tunelu. Uczestnicy spotkania pytali też o przebieg ul. Kopernika - czy kończy się przy Al. Wyzwolenia - co różnie przedstawiane jest na rożnych mapach.
Najciekawsze obiekty
W drugiej części spotkania pan Jacek przedstawił subiektywny katalog najciekawszych obiektów znajdujących się przy Alei Wyzwolenia, z uwagi na ograniczony czas zrezygnowano m.in. z historii budynku II LO i sztolni Capitol... to byłby motyw na nie tylko jedno spotkanie.
Al. Wyzwolenia 2 - 6
Budynki wiążą się z mistrzem murarskim Karlem Schubertem, który na dużej działce zdecydował się zbudować w 1910 roku trzy kamienice. Udało mu się to, a najbardziej okazała jest ta narożna. Partery przeznaczono na działalność handlową. Mieściła się tu m.in. długo drogeria oraz przez II wojną Hotel Centralny. Pamiętamy też, że tu właśnie mieścił się kultowy pierwszy Empik, który niestety w październiki 2010 roku przeniesiono do galerii.
Al. Wyzwolenia nr 5
Czyli obecny Energetyk. O jego historii pisaliśmy krótko - Wałbrzych: 8 sierpnia - jubileusz budynku ZSP Energetyk [FOTO]
Otwarta 8 sierpnia 1913 roku wyższa szkoła żeńska zwana Liceum Królowej Luizy zmieniała nazwy i profile nauczania, ale do dziś nie zmieniono edukacyjnego przeznaczenia tego budynku.
Obecny Skwer Wałbrzyskich Gwarków
Tutaj zmiana przeznaczenia była częsta, nie zmieniła się natomiast aleja lipowa ciągnąca się wzdłuż niego.
Był to początkowo plac zabaw "kwadrat" przy parku, następnie w miejsce pamięci gdzie 9 maja 1946 roku odsłonięto Pomnik Bohaterów Armii Czerwonej i Wojska Polskiego. - Pomnik odsłonięto w obecności dowódcy garnizonu Armii Czerwonej gen. płk. Pawła Iwanowicza Batowa. Wielu wielbicieli lokalnej historii zastanawia się dlaczego osoba tak mocno umocowania w strukturach wywiadu trafiła akurat do Wałbrzycha. Traktują to jako przesłankę świadczącą o ogromnej wadze tego miasta dla Sowietów - zaznacza doświadczony wałbrzyski przodownik turystyki górskiej. Po wyburzeniu pomnika w listopadzie 1991 roku na skwerze powstał Pomnik Pamięci Górnictwa Wałbrzyskiego odsłonięty 4 grudnia 2007 roku.
Uczestnicy spotkania przypomnieli też, że przy tym obiekcie znajdują się dwa wejścia do sztolni Capitol - Sztolnie Capitol: Wałbrzyskie podziemia pod Parkową Górą [ZDJĘCIA]. Pojawiło się też stwierdzenie, że w piwnicy jednej z kamienic stojącej nieopodal skweru są masywne drzwi na stałe zamknięte.
Aleja Wyzwolenia 23 - Capitol - GDK
Projekt kina Capitol wykonany przez Ludwiga Moshamera został zrealizowany w latach 20. XX wieku. Oficjalne otwarcie 28 grudnia 1928 roku, a nazwa Lichspieltheater Capitol obowiązywała do 1945 roku. - Podczas kwerendy zaskoczyło mnie, że w 1945 - 1947 w obiekcie tym funkcjonował Dom Oficera Armii Radzieckiej, a dopiero później został on przemianowany na Górnicy Dom Kultury - opowiada prelegent.
Uczestnicy spotkania wspominali lata świetności tego budynku, a przewodnik Stefan Okoniewski przypomniał ciekawostkę wskazująca na inspirację architekta modernizmu. - Modernizm czerpał inspirację z nowoczesnych ówcześnie urządzeń, w tym maszyn. Bryła Capitolu przypomina zaś rufę okrętu - wyjaśnia Okoniewski. Uczestnicy spotkania wyrazili ubolewanie, że taka perełka architektury na skalę europejską niszczeje. Prelegent zaś cytował prasowe doniesienia z lat 90. opisujące agonię GDK.
Aleja Wyzwolenia 20 - 22 - 24 - starostwo powiatowe
Jacek Pielich przypomniał, że te podobne do siebie budynki wcale nie powstały jednocześnie. Najstarszy nr 20 z 1922 roku był to Dom Niemieckiego Związku Górników, nr 22 powstał w 1927 roku i był to Główny Urząd Celny Wałbrzycha, stąd chociażby znajdujące się na frontonie herby Świdnicy i Lubawki, gdzie mieściły się urzędy celne. Nr 24 to dawny Urząd Skarbowy wzniesiony w 1929 częściowo na miejscu siedziby Bractwa Strzeleckiego.
Aleja Wyzwolenia 35
Aleja Wyzwolenia 41 - drukarnia
Aleja Wyzwolenia 43 - PSP nr 28
Aleja Wyzwolenia 44 - browar - Biedronka
To oczywiście nie wszystkie ciekawe obiekty na tej trasie, jednak dzięki syntetycznej "wycieczce" można było usystematyzować swoją wiedzę na ten temat.
Jacek Pielich, doświadczony wałbrzyski przodownik turystyki górskiej z uprawnieniami na wszystkie pasma górskie w Polsce i regionalista obeznany z historią naszego regionu, to także członek Koła Turystyki Górskiej PTTK i Przewodnik Sudecki. Pana Jacka znamy też jako przewodnika ksiażańskiego i z jego mrówczej pracy na lokalnych szlakach, jest bowiem znakarzem górskich szlaków turystycznych i instruktorem krajoznawstwa regionu. Dzięki jego współpracy z Biblioteką pod Atlantami mieszkańcy miasta i regionu mogą poznać ciekawostki dotyczące ich najbliższej okolicy.
Wieże widokowe w Wałbrzychu i najbliżej Wałbrzycha [LISTA i FOTO]
Książański Park Krajobrazowy i okolice: rewolucja w szlakach! (FOTO)
oprac. i fot. Elżbieta Węgrzyn
Napisz komentarz
Komentujesz jako: Gość Facebook Zaloguj