| Źródło: Wiesz Co
Wałbrzych, Szczawno-Zdrój: tam się kiedyś modlono i tam świętowano (FOTO)
W dwóch częściach nie udało nam się napisać o wszystkich: Wałbrzych i jego zapomniane świątynie (ARCHIWALNE ZDJĘCIA), Wałbrzych, Szczawno-Zdrój: tajemnice zapomnianych kościołów (FOTO). Co było robić, zapraszamy na trzeci odcinek opowieści. Przed nami ostatnia część historii o dawnych wałbrzyskich i szczawieńskich świątyniach, do której serdecznie zapraszam.
Kaplica ewangelicka (Szczawno-Zdrój)
Podobnie jak katolickim kuracjuszom Szczawna-Zdroju, również protestantom pewną trudność sprawiało uczęszczanie do świątyni położonej w obecnej dzielnicy Szczawienko, w dosyć sporej odległości od uzdrowiska. Aby załagodzić ten problem w czasie sezonu przysposabiano świeckie pomieszczenia znajdujące się w pobliżu założeń uzdrowiskowych do odprawiania nabożeństw. Uczucia religijne domagały się jednak bardziej godnej oprawy.
Jako pierwsza powstała kaplica katolicka (jej historię opisaliśmy w poprzednim odcinku - Wałbrzych, Szczawno-Zdrój: tajemnice zapomnianych kościołów (FOTO)), nieco później w niedalekiej odległości wzniesiono kaplicę ewangelicką. Theodor Blätterbauer tak to opisał: „Ze składek ewangelickich kuracjuszy powstał fundusz na budowę prywatnej kaplicy ewangelickiej. Ponieważ był on jednak dalece niewystarczający do zrealizowania celu, więc Jego Jaśnie Oświecona Wysokość Książę Pszczyński zdecydował się udostępnić bezpłatnie zarówno plac pod budowę jak i materiał budowlany. Kaplica ta, zdobiąca rejon uzdrowiska, została otwarta na pierwsze nabożeństwo dnia 8 czerwca 1884 roku”.
O istnieniu tych dwóch kaplic (katolickiej i ewangelickiej) w Szczawnie-Zdroju wspomina wiele przedwojennych broszur czy przewodników (z 1901, 1911 czy 1918 roku). Na przykład Heinrich Wendt w publikacji „Wiosenny dzień w Szczawnie-Zdroju” z 1901 roku opisując drogę do dzisiejszego Dworzyska pisał: „Skręcamy najpierw na zachód; obok kaplicy protestanckiej zbudowanej w 1884 roku i katolickiej z 1867 roku, idziemy piękną, zacienioną ścieżką do zakładu mleczarskiego Idahof, zbudowanego w 1845 roku w przyjemnym szwajcarskim stylu”. W latach 70. byłą kaplicę znacznie przebudowano na nową siedzibę biblioteki (obecnie Miejska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego - trwa tu przebudowa: Szczawno-Zdrój: w bibliotece wznowiono już remont (FOTO)).
Kościół ewangelicki (Sobięcin)
Do 1891 roku protestanci z Sobięcina należeli do parafii w pobliskim Wałbrzychu, gdzie uczestniczyli w nabożeństwach i sprawowali funkcje kościelne. Od tego czasu lekcje biblijne i misyjne oraz celebrowanie Wieczerzy Pańskiej odbywały się już w sali miejscowej szkoły. Od 1903 roku korzystano z auli nowej szkoły wniesionej przy Hauptstrasse (obecnie ul. 1 Maja). Od 1909 roku nabożeństwa odbywały się w dużej sali domu starców i przytułku (działał od 12 listopada 1908 roku) przy Westend (obecnie ul. Zachodnia). Od 1910 roku Wieczerza Pańska i uroczystości chrztu odbywały się regularnie w każdą niedzielę w auli protestanckiej szkoły podstawowej i były celebrowane przez duchownych z Wałbrzycha. Stopniowo wśród mieszkańców Sobięcina wykluwała się idea budowy protestanckiego domu modlitwy.
W 1911 roku pragnienie to przybrało realne kształty w postaci stowarzyszenia, którego zadaniem było pozyskanie terenu i środków finansowych niezbędnych do budowy świątyni. Do wiernych, gminy oraz dyrekcji kopalni wystosowano apel. W 1912 roku pozyskano odpowiedni, bezpieczny teren pod budowę domu modlitwy. Właściciel ziemski Ernst Marx sprzedał swoją działkę ogrodową zarządowi kopalni, a ten oddał go w wieczystą 99-letnią dzierżawę gminie protestanckiej w Wałbrzychu za roczny czynsz w wysokości 200 marek (od 1935 roku obniżony do 25 marek). Władze kościelne parafii w Wałbrzychu podjęły decyzję o budowie świątyni i 20 lutego 1912 roku zatwierdziły wkład budowlany w wysokości 40 tys. marek. Zastrzeżono przy tym, że kwotę tę spłaci później nowopowstała parafia w Dolnym Sobięcinie, o ile wcześniej nie zostanie spłacona pożyczka zaciągnięta na ten cel w Powiatowej Kasie Oszczędności w Wałbrzychu. Zawiązano komitet budowy kościoła.
Działalność stowarzyszenia szybko przyniosła dobre rezultaty. W krótkim czasie zebrano ponad 60 tys. marek, z czego sama właścicielka ziemska Ernestine Böhm (z domu Ruschenwegh) okazała szczodre i wielkie serce przekazując najpierw 20 tys. marek, a później dodając jeszcze 5 tys. marek na zakup dzwonów oraz kolejne 5 tys. marek na naczynia kościelne i inne niezbędne rzeczy. Wkrótce dzięki aktywnemu udziałowi wszystkich wiernych, nawet tych najbiedniejszych członków zboru, zebrano niezbędne środki. Śląski fundusz uzdrowiskowy (Freikurgelderfonds) przekazał (dzięki wstawiennictwu katolickiego dyrektora generalnego dra Grunenberga) 33 tys. marek, miejscowa kopalnia dała 4 tys. na zakotwienie budynku, a potem jeszcze dodatkowe 5 tys., przedstawiciel kopalni Sprotte przekazał 5 tys., lokalne władze ofiarowały 2 tys. na zakup zegara wieżowego, a książę von Pleß, jako patron parafii wałbrzyskiej podarował 1 tys. marek. W 1913 roku, po zatwierdzeniu przez władze kościelne i państwowe (w maju), można było rozpocząć budowę kościoła, której koszt oszacowano na poziomie 137 tys. marek.
Na podstawie zmodyfikowanego projektu miejskiego architekta Kogge z Wałbrzycha powstała solidna budowla z 30-metrową wieżą i kolumnowym gankiem, przeznaczona na 750 osób. Ciekawie zaplanowano układ wnętrza świątyni. Otóż za ołtarzem umieszczono ambonę, a za nią emporę (tzw. chór muzyczny) z prospektem organowym (zwykle empora organowa znajduje się nad kruchtą, tj. przedsionkiem głównego wejścia, naprzeciw ołtarza). Ołtarz i ambonę, a także posadzkę i tylną ścianę prezbiterium wyłożono marmurowymi płytami ofiarowanymi przez Ernestine Böhm. Prace budowlane i malarskie w dużej części wykonywali miejscowi budowlańcy i rzemieślnicy pod kierunkiem artysty z Wrocławia.
Konsekracja kościoła miała nastąpić 10 września 1914 roku. Ale na początku sierpnia wybuchła wojna i budowlańcy, majstrowie, mistrzowie i inni pracownicy byli powoływani do wojska, tak że prace budowlane były opóźnione od 14 dni do trzech tygodni, tym bardziej, że materiały budowlane nie docierały na czas. W końcu nadszedł ważny dzień dla zboru. Nowy kościół protestancki na Sobięcinie oddano do użytku 10 listopada 1914 roku, w rocznicę urodzin Marcina Lutra. Konsekracja odbyła się przy sprzyjającej pogodzie i przy udziale wielu zgromadzonych. Po krótkiej ceremonii przeprowadzonej przez pastora Hortera w auli szkoły ludowej, uczestnicy uroczystości – z przodu niosący krzyż, za nim duchowni, goście honorowi, budowniczy, stowarzyszenia kościelne i pozostali wierni – przeszli w procesji przy dźwiękach dzwonów, muzyki chóralnej i śpiewu do nowego domu bożego.
Dzisiaj dawny kościół już nie pełni funkcji sakralnych, nie posiada wieży. 8 maja 1945 roku galeryjka wieży kościelnej nad tarczą zegarową została uszkodzona w wyniku niefrasobliwego wystrzelenia w kierunku kościoła pocisku średniego kalibru przez czerwonoarmistę. W latach 60. kosztem 1,5 mln zł pod kierownictwem J. Piwarskiego, kościół przebudowano na siedzibę dyrekcji i magazyny Przedsiębiorstwa Upowszechniania Prasy i Książki Ruch. Obiekt po przebudowie oddano do użytku 30 maja 1969 roku.
O kościele pisaliśmy po tym, jak właściciel starał się o pozwolenia na rozbiórkę na terenie tego obiektu. Jak zapewniał później, chodziło mu tylko o mniejsze zabudowania gospodarcze: Sobięcin: dawny kościół ewangelicki do rozbiórki? (FOTO).
Kaplice katolickie (Podzamcze)
Pisząc o dawnych obiektach sakralnych Wałbrzycha i Szczawna-Zdroju nie można zapomnieć o najmłodszej dzielnicy miasta, czyli o Podzamczu. Pierwsi lokatorzy otrzymali klucze do mieszkań w 1976 roku, stopniowo zaczęto zasiedlać kolejne bloki mieszkalne. Przez krótki czas mieszkańcy tego osiedla uczęszczali do kościoła św. Anny na Szczawienku. Aby ułatwić im praktykowanie religii już w 1979 roku, poprzez zabudowę przejścia tunelowego w budynku przy ul. Kasztelańskiej 66, powstała kaplica mszalna pełniąca również funkcję salki katechetycznej. Inicjatorem jej powstania był ks. Henryk Sieradzki, proboszcz parafii p. w. św. Anny. Była to bardzo mała kaplica z niewielką ilością ławek dla wiernych. W czasie mszy zdecydowana większość z nich uczestniczyła w eucharystii stojąc na zewnątrz, w ścisku, w sporym tłumie, przed blokiem mieszkalnym, co dobrze obrazują zachowane archiwalne fotografie. Kaplica funkcjonowała w tym miejscu do czasu budowy (w 1982 roku) nowej kaplicy na terenie obecnej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego.
W byłej już kaplicy przy ul. Kasztelańskiej 66 przez wiele lat działała dziecięco-młodzieżowa filia nr 11 Biblioteki pod Atlantami. W 2014 roku filia została przeniesiona do nowego Centrum Kulturalno-Oświatowego „Od juniora do seniora”, które powstało w budynkach dawnej Szkoły Elementarnej nr 2, później V Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Kasztelańskiej 5-7.
Gdy zapadła decyzja o powstaniu drugiej parafii na Podzamczu (Świętych Apostołów Piotra i Pawła, erygowana 28 czerwca 1994 roku), pierwszym budynkiem jaki powstał, była kaplica. Usytuowano ją przy al. Podwale, między ulicami Grodzką a Hetmańską. Zanim wzniesiono kościół św. Piotra i Pawła (jego budowa trwała 5 lat), msze, nabożeństwa i inne uroczystości kościelne odbywały się właśnie w tej kaplicy. Po wybudowaniu kościoła kaplicę wyburzono – pozostał po niej wybetonowany plac.
Opr. Piotr Frąszczak
Bibliografia:
1.Blätterbauer T., „Der schlesische Kurort Ober-Salzbrunn und seine Umgegend”, Verlag von Orell Füssli & Co., Zürich 1889
2.Wendt H., Ein Frühlingstag in Bad Salzbrunn, 1901
3.Waldenburger Heimatbote nr 70, 15.11.1954
4.Trybuna Wałbrzyska, 1969
5.www.polska-org.pl (dostęp 23.10.2022)
FOTO:
Wnętrze kościoła ewangelickiego na Sobięcinie, lata 30. XX w. (Fot. www.polska-org.pl)
Kaplica ewangelicka w Szczawnie-Zdroju, ok. 1900 r. (Fot. www.polska-org.pl)
Przebudowa kaplicy ewangelickiej w Szczawnie-Zdroju na bibliotekę, lata 1971-74 (Fot. Edward Skupień, Szczawno-Zdrój, Historia miasta i uzdrowiska, E. i Z. Piątek, Zarząd Miasta Szczawna-Zdroju, 1996)
Kościół ewangelicki na Sobięcinie, lata 20. XX w. (Fot. www.polska-org.pl)
Podzamcze – przed kaplicą w trakcie mszy (Fot. Album upamiętniający „Jubileusz Roku 2000”, opracowanie zbiorowe, Agencja Reklamowa „Mirwal Art”, Wałbrzych-Podzamcze 2000)
Zdjęcia współczesne: Magdalena Sakowska
Czytaj też:
Wałbrzych i jego dziesięć niewidzialnych cmentarzy (FOTO)
SZCZAWIENKO: MAKABRYCZNA HISTORIA OPUSZCZONEGO CMENTARZA (FOTO)
To już pewne: Kościelna wieża otworzy się na turystów. Kiedy?
Boguszów-Gorce: Zdążyli z ratunkiem kościoła w ostatniej chwili [FOTO]
Podgórze: eksploratorzy zwiedzili zamurowany kościół (FILM)Artykuł ukazał się na łamach tygodnika "WieszCo" - pełny numer tygodnika do pobrania w formacie PDF na stronie www.wieszco.pl
Napisz komentarz
Komentujesz jako: Gość Facebook Zaloguj