Wałbrzych: jego Paryż, Dolina Szwajcarska, Tobruk i Bajka (MAPA)

W sprawozdaniu Prezydenta Miasta Wałbrzycha za okres od 1 maja 1946 roku do 30 kwietnia 1947 roku, wygłoszonym na plenum Miejskiej Rady Narodowej w dniu 28 maja 1947 roku znalazł się wykaz ówczesnych osiedli, zakończony takim stwierdzeniem: „Z uwagi na to, że nazwy powyższe, jak również nazwy osiedli miejskich, nie zostały jeszcze zatwierdzone przez władze wyższe, Zarząd Miejski nie rozpowszechnia zbytnio tych nazw, celem uniknięcia ewentualnych zmian”. Niektóre z nich funkcjonują do dzisiaj, ale niektóre odeszły w zapomnienie. Zagadką pozostaje, skąd wzięły się te pierwsze polskie nazwy.

Zróbmy ich szybki przegląd – gdzie leżały i jak się nazywały, zobaczycie na poniższym planie. Wszystkich nie zdołamy tutaj omówić, weźmy na tapetę te o najbardziej intrygujących nazwach. Aha, pamiętajcie, że zaraz po II wojnie światowej granice miasta wyglądały inaczej niż dzisiaj (niebieska obwódka na planie). Wałbrzych tworzyło: Stare Miasto, Nowe Miasto, Stary Zdrój i Podgórze (z niewielkimi fragmentami sąsiednich obszarów, np. obecnego Poniatowa).

Podzamcze – gdzie jest ta dzielnica, chyba nikomu nie trzeba tłumaczyć. Ale, ale... Przecież w 1947 roku obecne Podzamcze nie istniało. Jego budowę po północnej stronie miasta rozpoczęto dopiero 27 lat później! Niemiecka nazwa (Neuhauser-Siedlung) wskazuje, że chodziło o niewielkie osiedle na Podgórzu, którego centralną osią założenia była obecna ul. Skłodowskiej-Curie. Koniecznie należy jednak wspomnieć, że nazwą Podzamcze dawniej określano również skupisko domów przy ul. Nowy Dom. Zabudowania te leżały u stóp Zamkowej Góry, na szczycie której znajdują się ruiny zamku Nowy Dwór, należącego kiedyś do właścicieli Wałbrzycha. Więc wybór nazwy Podzamcze wydawał się naturalny. Co ciekawe według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych (dalej PRNG) obecnie w Wałbrzychu istnieją dwa Podzamcza. Jedno (to młodsze, na północy) ma nazwę urzędową, ustaloną w przepisach, a drugie (przy ul. Nowy Dom) ma nazwę niestandaryzowaną (nie urzędową).

Paryż w Wałbrzychu! Niedoczekanie. A jednak był. Określano tak osiedle wybudowane w latach 30. XX wieku na południowy-wschód od Nowego Miasta, na planie pięcioboku utworzonego przez obecne ulice Asnyka, Madalińskiego i Psie Pole, wraz z uliczkami wewnętrznymi (np. Krynicka czy Ciechocińska). Niemiecką nazwę osiedla (Postberg-Siedlung) zaczerpnięto z pobliskiego miejsca od lat 30. nazywanego Wzgórzem Pocztowym (wcześniej Laxenberg) – najwyższego punktu dawnej ulicy Alte Straße (obecnie Nowowiejskiej). W zajeździe Stadt Berlin (wyburzony budynek nr 1) zatrzymywały się wozy po stromym podjeździe od strony miasta. Przez wzgórze przejeżdżały również wozy pocztowe urzędów ze Świdnicy i Jedliny-Zdroju. Stąd taka nazwa. Ale dlaczego po wojnie pobliskie osiedle nazwano Paryżem? Może ktoś z Czytelników pamięta.

Osiedle Bajka to grupa kilku domów skupiona wokół niewielkiego placyku – odnogi od obecnej ul. Bogusławskiego. Prawdopodobnie jedynym śladem po tej dawnej polskiej nazwie, która zanikła, jest znajdujące się w pobliżu przedszkole, które nazywa się.... nie inaczej... jak właśnie Bajka.

Dolina Szwajcarska – gdy jadąc ul. Świdnicką postanowimy na chwilę odbić i wjechać w gruntową ulicę Tatrzańską... być może w widoku otwierającej się na nas doliny dojrzymy namiastkę górskich klimatów Szwajcarii. Stąd to intrygujące określenie, występujące jako nazwa niestandaryzowana w PRNG, chociaż w rzeczywistości nie jest używana. Dawniej okolice ul. Tatrzańskiej i jej skrzyżowania z ul. Świdnicką nazywano Niedźwiedzią Doliną (Bärengrund). Dolinę Szwajcarską od południowego-wschodu zamyka przełęcz Szypka (Schipkapaß), chociaż w PRNG występuje pod niestandaryzowaną nazwą Szybka (przez „b”). Z przełęczy w niecałe pół godziny można zejść czarnym szlakiem do Kamieńska w Jedlinie-Zdroju, ale też wędrować w wielu innych kierunkach (szlakiem czerwonym i niebieskim). A może w którąś najbliższą sobotę wybierzecie się przez Dolinę Szwajcarską na przełęcz Szypką, podziwiać piękne widoki? Gorąco zachęcam.


Piotr Frąszczak
Fot. użyczone (Das Buch der Stadt Waldenburg in Schlesien, 1925)



Zdjęcie główne: Domy na osiedlu Bajka, ok. 1925 roku.

Zobacz też:
Śródmieście: Plac Cesarza, Gdańska, Świebodzicka, Mieroszowska (FOTO)
Podgórze: jak na Mącznej cegły robili. I mieszkał tam krokodyl (DAWNE ZDJĘCIA)
Stary Zdrój: modny Altwasser miał 500 domów zdrojowych (ARCHIWALNE ZDJĘCIA)
Nowe Miasto czyli nowa wersja miasta Wałbrzych (FOTO)

Artykuł ukazał się na łamach dwutygodnika "WieszCo" - pełny numer tygodnika do pobrania w formacie pdf na stronie www.wieszco.pl