Wałbrzych: gdzie były dawne strzelnice i jak wyglądały? (ARCHWALNE ZDJĘCIA)

Już na przełomie XIII i XIV wieku powstawały pierwsze bractwa kurkowe – organizacje uczące mieszczan posługiwania się bronią na wypadek konieczności obrony przed najeźdźcą. Niedługo potem bractwa zaczęły organizować pierwsze konkursy, mające dopingować ludzi do wprawiania się w posługiwaniu bronią. Naturalną konsekwencją rozwoju bractw kurkowych była budowa strzelnic. Z czasem przestały one pełnić funkcje wyłącznie szkoleniowe, a stały się dodatkowo miejscem rekreacji. W obecnych granicach Wałbrzycha istniało dawniej kilkanaście takich obiektów. Jesteście ciekawi, gdzie się znajdowały?

Miejsce, w którym była pierwsza wałbrzyska strzelnica, wskazuje nam plan miasta z 1733 roku. Były to okolice obecnych ulic Dojazdowej, Sikorskiego i Spokojnej, przy ówczesnym pastwisku miejskim. Kolejna strzelnica wybudowana przez wałbrzyskie bractwo kurkowe (Waldenburger Schützengilde) powstała w 1791 roku na wałbrzyskich błoniach, obok przytułku dla wdów fundacji Teresy Krister (Theresia-Kristersche-Witwenstift), w miejscu dzisiejszego parkingu przy Alei Wyzwolenia, naprzeciw starostwa powiatowego (na lewym brzegu Pełcznicy). Strzelnica działała tu do 1859 roku, a przez więcej niż 20 lat członkowie bractwa musieli zadowolić się marną, ubogą chatką strzelecką.

W 1859 roku bractwo nabyło teren z katownią (inaczej zwaną domkiem kata) leżący po drugiej stronie Pełcznicy (katownię opisaliśmy w WieszCo nr 20 z 30.08.2022 r. - Śródmieście: spacerem po jego przedwojennych ulicach (FOTO)). Po jej wyburzeniu na zakupionym gruncie wybudowano nową strzelnicę z domem strzeleckim i ogrodem. W 1862 roku dom strzelecki rozbudowano o nową salę. Z dokumentacji budowlanej z 1909 roku wiemy jak wyglądało wówczas jego wnętrze. Na parterze była duża sala restauracyjna (około 240 m. kw.) ze sceną, wysoka na dwie kondygnacje, a także kuchnia, szatnia, kręgielnia, trzy sale gościnne (w tym jedna z bufetem) i korytarz z klatką schodową. Na piętrze było kilka pomieszczeń o różnym przeznaczeniu (Stube, Kammer, Bodenkammer, Mädchenkammer) i sanitariaty.

W 1914 roku ze względu na potrzeby budowlane miasta (związane z jego rozwojem) i zapewnienie mieszkańcom bezpieczeństwa, władze wykupiły teren, a bractwo urządziło nową strzelnicę przy ul. Wysockiego (Weißsteiner Straße), w miejscu obecnego Wałbrzyskiego Rynku Hurtowego. Dawny dom strzelecki pełnił w kolejnych latach różne funkcje aż ostatecznie został wyburzony w związku z budową na tej posesji urzędu skarbowego (Finanzamt), było to w 1929 roku.

Pierwsza strzelnica bractwa kurkowego na Starym Zdroju (Schützengilde Altwasser) działała od 1894 roku przy gospodzie „Pod Żelaznym Krzyżem” (Gasthause zum eisernen Kreuz). Obecnie jest to budynek mieszkalno-usługowy przy ul. Armii Krajowej 57. W związku z rozbudową stacji kolejowej Bahnhof Altwasser (obecnie Wałbrzych Miasto), do czego był potrzebny m.in. teren strzelnicy, w 1912 roku bractwo wybudowało nową strzelnicę przy Feldweg (Polna Droga), poniżej restauracji Elisenhöhe (obecnie ul. Kolonii Trzech Róż 5), w pobliżu szybu górniczego Schuckmannschacht (po wojnie Krakus). Droga Feldweg w związku z budową nowej strzelnicy została wówczas przemianowana na Schützenweg (obecnie jest to ul. Radomska). W 1936 roku strzelnicę przeniesiono w okolice Promenady (obecnie ul. Przywodna) czyli odcinka dawnej promenady uzdrowiskowej. I chociaż strzelnicę przy ul. Radomskiej zlikwidowano, to artykuł prasowy z 1968 roku sugeruje, że po wojnie została reaktywowana: „W niedzielę tj. 15 września na strzelnicy Krakus Zarząd MiP Ligi Obrony Kraju zorganizował finałowe zawody strzeleckie w ramach Spartakiady Kościuszkowskiej. Zawody zbiegają się z 25 rocznicą powstania Ludowego Wojska Polskiego, a konkurencje w klasie PW, PM i KBKs miały za zadanie przyczynić się do popularyzacji sportów obronnych na terenie miasta i powiatu. W zawodach wzięły udział 43 trzyosobowe drużyny”.

O strzelnicy Cechu Górniczego (Zeche Bergwerk Schiessstand) na Podgórzu wiadomo tyle, że znajdowała się na północny-zachód od szybu górniczego Eugeniusz i posiadała 6 torów strzeleckich. Obecnie nie istnieje.

Kolejna strzelnica znajdowała się na Sobięcinie przy ul. II Armii. Na jej terenie znajdował się sporych rozmiarów dom strzelecki. W jednej z sal oprócz stołów z krzesłami znajdowały się stanowiska strzeleckie. Strzelano po prostu przez specjalne okna tego domu. Do jednej z zachowanych archiwalnych fotografii pozują m.in. członkowie Sobięcińskiego Bractwa Kurkowego (Schützengilde Hermsdorf), w tym Strissel, Beck, Kässner, Adolf Fischer, Bräuer, Reisewitz, Siehr und Sohn, Scholz, Fuhrmann, Faltin, Treu, Gerda Niesel, Klennert, Josef Fischer, Rother, Wolf, Neumann, Weigelt, Ewald oraz szwagier Artura Bräuera. Po wojnie ani strzelnica ani dom strzelecki już nie istniały. Ale, co ciekawe, dawni mieszkańcy Sobięcina pamiętają, że jak byli dziećmi (lata 40-50.) to teren ten nazywali właśnie „strzelnicą”. Niedaleko tego miejsca, bliżej drogi, stoją resztki kamienia pamiątkowego tego bractwa (Gedenkstein der Schützengilde Hermsdorf). Kamień ma taki sam wygląd, jak pomnik, który ustawiono po katastrofie górniczej w Szybach Siostrzanych (zginęło 33 górników) w 1929 roku. Być może jest to ten sam pomnik, chociaż wymaga to jeszcze potwierdzenia.



W 1927 roku na zboczach Lisiego Kamienia, przy obecnej ul. Świerkowej, powstała strzelnica policyjna (Schießstand der Schutzpolizei) z domem strzeleckim. Posiadała jedną 300-metrową oś, dobre oświetlenie, automatyczne urządzenia zmieniające tarcze oraz łączność telefoniczną ze stanowiskami. O ile strzelnicę wykorzystywano jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku, to dom strzelecki już w 1958 roku był mocno zniszczony (uszkodzony dach, zerwane deski elewacyjne, rozbite murki kamienne). Obecnie budynek nie istnieje, a strzelnica jest w ruinie.



Sąsiednie uzdrowisko Szczawno-Zdrój również dysponowało strzelnicą. Znajdowała się ona na szczycie Góry Parkowej w Parku Zdrojowym im. Henryka Wieniawskiego, obok restauracji Wilhelmshöhe (po wojnie nazywanej Belwederem). W przewodniku po Szczawnie-Zdroju z 1913 roku czytamy: „Dla miłośników sportów strzeleckich przy Wilhelmshöhe znajduje się doskonale zaprojektowana strzelnica do strzelania z karabinków i pistoletów. Istnieje także możliwość strzelania do rzutek strzeleckich”. Jeden z mieszkańców Białego Kamienia wspomina, że jeszcze w 1971 roku strzelał tam z tetetki. Do dziś zostały z niej fragmenty murów.

Oprócz wyżej opisanych funkcjonowały przed wojną jeszcze inne strzelnice, o czym dowiadujemy się z różnych archiwalnych dokumentów, np. przy ul. Świdnickiej (plan z 1931), przy ul. Nowy Dom (zdjęcie z lat 20., plan z 1931). Ale niewiele o nich wiadomo.

W maju 1988 roku za szybem górniczym Jan na Białym Kamieniu rozpoczęto budowę strzelnicy. Budowano ją z myślą o potrzebach ligi strzeleckiej pracowników kopalni Thorez. Większość prac ziemnych i konstrukcyjnych została wykonana w czynie społecznym po godzinach pracy przez pracowników działu wentylacji tej kopalni. Działacze Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej (TKKF) rozpoczęli starania o zakup karabinków sportowych (kbks). Dotychczas liga korzystała z broni pneumatycznej, ale zakładano, że za sprawą powstania nowoczesnej strzelnicy szybko rozwinie się ta forma działalności sportowej. Budowa strzelnicy miała się zakończyć wiosną 1989 roku. Kulochwyt wykonany był z drewnianych belek (wyglądem przypominających podkłady kolejowe) wyłożonych grubą gumą. Obecnie (stan na początek grudnia 2022 roku) zarośnięty teren byłej strzelnicy został uporządkowany.

Strzelnica Ligi Obrony Kraju znajdowała się przy ul. Beethovena, za budynkiem zakładowej straży pożarnej KWK Wałbrzych (obecnie Ośrodek Pomiarów Automatyki). Na pewno w latach 90. a prawdopodobnie jeszcze na początku XXI wieku strzelnica służyła do ćwiczeń oraz odbywały się na niej zawody. Obecnie obiekt nie istnieje.

I to tyle, jeżeli chodzi o dawne strzelnice.


Opr. Piotr Frąszczak

Bibliografia:
1.Kleinwächter M., Durch Waldenburgs Straßen, 1937
2.Archiwum Państwowe we Wrocławiu
3.Album Związku Zawodowego Pracowników KWK Thorez w Wałbrzychu (1983-1988)
4.Torzewski A., Bad Salzbrunn in Schlesien, 1913
5.Trybuna Wałbrzyska nr 41 (226) z 09.10.1958
6.Koksochemik Wałbrzyski nr 18 (VI) z 01.10.1968
7.www.pl.wikipedia.org (dostęp 18.12.2022)
8.www.polska-org.pl (dostęp 18.12.2022)


FOTO:

Dom strzelecki przy strzelnicy na Sobięcinie, ok. 1920 (Fot. www.polska-org.pl)



Pierwszy dom Wałbrzyskiego Bractwa Kurkowego przy obecnej Al. Wyzwolenia, 1791 (Fot. www.polska-org.pl)



Gospoda „Pod Żelaznym Krzyżem” z pierwszą strzelnicą na Starym Zdroju, ok. 1898 (Fot. www.polska-org.pl)



Drugi dom strzelecki przy dzisiejszej Al. Wyzwolenia, 1905 (Fot. www.polska-org.pl)



Dom strzelecki przy obecnej ul. Świerkowej, 1927 (Fot. Franke H., Ostgermanische Holzbaukultur und ihre Bedeutung für das deutsche Siedlungswerk, 1936)



Budowa strzelnicy za szybem Jan na Białym Kamieniu, 1988 (Fot. Album Związku Zawodowego Pracowników KWK Thorez w Wałbrzychu)




O strzelnicach pisaliśmy:
Podgórze: trzy leśne sekrety ulicy Nowy Dom (FOTO)

Wałbrzych: do czego służył ten robiący wrażenie obiekt? (FOTO)

Szczawno-Zdrój: co to za ruina na Wzgórzu Gedymina? (FOTO)

Nowe Miasto – baśnie, zwierzęta, kaprysy historii (FOTO)

Artykuł ukazał się na łamach tygodnika "WieszCo" - pełny numer tygodnika do pobrania w formacie PDF na stronie www.wieszco.pl