13.11.2016 12:41

Sztolnie Capitol: Wałbrzyskie podziemia pod Parkową Górą [ZDJĘCIA]

GALERIA

II Liceum Ogólnokształcące w Wałbrzychu przy Alei Wyzwolenia 34 to jeden z najbardziej charakterystycznych gmachów wałbrzyskiego Śródmieścia będący jednocześnie najstarszym budynkiem szkolny na terenie miasta. Kryje on tajemnicę, której początek sięga drugiej wojny światowej. Wówczas w Parkowej Górze wydrążono sieć tuneli niewiadomego przeznaczenia. Można do nich wejść właśnie m.in. przez dziedziniec szkoły.

Tradycja i szczypta tajemniczości

Charakterystyczny budynek wałbrzyskiego II Liceum Ogólnokształcącego im. Hugona Kołłątaja, stojący przy wałbrzyskiej Alei Wyzwolenia powstał na początku XX wieku dzięki staraniom osiadłej w zamku Książ rodziny Hochbergów. Szkoła uważa się za sukcesorkę tradycji miejskich placówek edukacyjnych powstających tutaj począwszy połowy XV wieku oraz swoich niemieckich poprzedniczek działających w budynku przy Alei Wyzwolenia od momentu jego oddania do użytku.

Co działo się w tym budynku podczas wojny, wiemy jedynie z relacji. Niemiecka szkoła, zgodnie z przekazami uczniów, działała tu do 1943 lub nawet 1944 roku, a polskie liceum istnieje w tym miejscu od 1948 roku. W międzyczasie miastem rządziła wojenna logika, więc duży, dobrze skomunikowany budynek zaczęto używać jako lazaret. Szpital działał tu, jak inne tego typu obiekty na tyłach działań wojennych, prawdopodobnie od przełomu 1944 i 1945, kiedy to front zaczął nieubłaganie podążać ku zachodowi.

W czasie wojny okazało się, że Niemcy wykorzystali nie tylko wnętrze budynku, ale zainteresowali się możliwością zastosowania położenia gmachu, który jest przyklejony do Parkowej Góry (niegdyś Wzgórza Szubienicznego). Dziedziniec szkoły, na którym działa wewnętrzne boisko, ma naturalną granicę w postaci skalnego podnóża Góry Parkowej, na której trzech szczytach od 1907 roku funkcjonuje park miejski. Obecny Park im. Jana III Sobieskiego liczący 32 hektary, miał układ przestrzenny nadany ostatecznie 1931 roku i od tego czasu niewiele się zmienił. Jednak w okresie wojny wokół parku pojawiły się nowe, starannie zamaskowane obiekty. We wzgórzu parkowym wydrążono kompleks tuneli, których przeznaczenia możemy się tylko domyślać. Śródmiejska część tuneli, do których wejścia prowadziły od Al. Wyzwolenia (ówczesnej Adolf Hitler Aue) w okolicy Kina Górnik (ówczesnego Capitolu) nazwano kompleksem Capitol.

Wydrążmy sobie tunel

Relacje dotyczące początku drążenia w Parkowej Górze różnią się od siebie znacznie. Heinz i Helga Schulz w swoich wspomnieniach dotyczących pobytu w Auenschule mówią o instalacji sprzętu potrzebnego do prac na terenie szkoły już w 1940, zaś inni absolwenci szkoły wspominają o szeroko zakrojonych działaniach dopiero na początku 1944 roku. - Prace wykonywali więźniowie obozu w Gross Rosen. Tylko na terenie szkoły są trzy wejścia do tuneli. Jedno duże znajduje się po lewej, drugie pośrodku, trzecie - po prawej - to brama do udostępnianej turystom części przylegającej do garażu. Kolejne wejścia do kompleksu znajdują się prawdopodobnie przy wodociągach, Starostwie Powiatowym i pomniku za byłym Capitolem - wyjaśnia Paweł Jonowski, przewodnik sudecki i jednocześnie nauczyciel w ZS nr 2.
Jest też wiele spekulacji dotyczących połączeń tych tuneli z Nowym Miastem i tamtejszym szpitalem, a także komendą policji i obecnie wyburzonym Seperatorem, a nawet drugim kompleksem sztolni wydrążonych w Ptasiej Kopie - u zbiegu ulic Pocztowej oraz 11 Listopada.

Wedle relacji Schulza już w 1940 roku połowa boiska szkolnego do wysokości ok. 2 m zasypana była gruzem z drążonych sztolni. Korytarze są szerokie na 3 m, wysokie na 2,5 m. Jeśli w skale dążono bez przerwy przez pięć lat, mógł powstać niemały kompleks, jednak dziś co do jego wielkości i zastosowania możemy tylko spekulować. Korytarze obudowano czerwoną cegłą. Są w doskonałym stanie, do kompleksu wiodło podłączenie elektryczne. W pomieszczeniach panuje duża wilgotność, panoszy się pleśń.

Dziś, dzięki uprzejmości szkoły, możemy zwiedzić najbardziej wysunięty na prawo fragment tunelu. Długi prosty korytarz jest w połowie przerwany stertą materiału skalnego. W lewo od tego korytarza znajdują się dwa odgałęzienia połączone równoległym korytarzem. Razem stanowią regularny czworobok. Obydwa odgałęzienia prowadzące ku Górze Parkowej kończą się zawałem, podobnie jest z pierwszym lewym odgałęzieniem głównego tunelu. Od wejścia do zawaliska jest ok. 40 m, długość lewego odgałęzienia (boku czworoboku) to ok. 15 m. W dwóch miejscach w ścianach zakańczających tunel znajdują się kwadratowe otwory. - Drobna osoba może się przez niego przeczołgać dalej. Nie wiadomo jak duża część kompleksu została ukończona, a jak wiele z zakończonych korytarzy zasypano. Obecnie można zwiedzić ok. 100 metrów, szacujemy jednak, że cała "sztolnia Capitol" może mieć nawet ok. 1200 metrów - dodaje Jonowski.

Uczniowie i nauczyciele II LO odwiedzali też drugą część tunelu - tą z lewej strony. Wchodzili tam wagarowicze w latach 50., opisywali jak chowali się w tunelu w pobliżu piwnic i odkryli ukrytą komorę. Obecnie przy wejściu do tej części kompleksu mieści się szkolny składzik, a za nim tunel w kształcie litery T. Przeczesano go na początku XXI wieku. Tu też znaleziono rozwidlenia i podobnie jak w przypadku położonej przy garażu Podziemnej Trasy Turystycznej część odgałęzień jest zawalona, a tunel na wprost kończy się skałą. Więcej o przeszukaniach dwóch części korytarzy piszą autorzy monografii o II LO, pt. "Wszyscy jesteśmy mistrzami".

Legendy i przypuszczenia

Do czego służyły wykute w skale Parkowej Góry i obudowane cegłami tunele? Propozycji wyjaśnień jest wiele. - Początkowo uważano, że jest to schron, jak sztolnie w Ptasiej Kopie na Starym Zdroju. Tu, w tunelu przy II Liceum też znajduje się poprzedzielany niegdyś ściankami korytarz mogący służyć jako pomieszczenie do dekompresji. Mogło chodzić o ochronę przed zagrożeniem chemicznym lub radiologicznym. To ostatnie może też sugerować chęć stworzenia tu laboratorium, ... na fabrykę tunele są zbyt wąskie - mówi przewodnik.
Schron dla przyległego szpitala i na potrzeby ludności cywilnej Śródmieścia to jeden nurt wyjaśnień przeznaczenia sztolni. Drugi mówi o laboratorium. Nawiązuje on do przekonania, że sztolnie pod Wałbrzychem były częścią większego projektu nazistów - służącemu budowie własnego potencjału nuklearnego. Tuneli przy Capitolu nigdy nie sprawdzono na obecność materiałów radioaktywnych.
Trzeci nurt prób wyjaśnień zastosowań sztolni w sercu miasta to spekulacje o... skarbie. Poszukiwacze w tych częściowo zasypanych korytarzach dostrzegają potencjalne miejsce ukrycia niemieckich depozytów, a nawet złota z banku, który znajdował się kilkaset metrów od wlotu tuneli - w budynku dzisiejszej Prokuratury Rejonowej. Bez wiarygodnych dokumentów historycznych jesteśmy skazani na domysły.

Od kilku lat II Liceum zaprasza 11 listopada do zwiedzania Podziemnej Trasy Turystycznej. Zorganizowana grupa, która również w innym czasie zgłosi swoją chęć zwiedzenia tajemniczego korytarza w sekretariacie szkoły może się umówić na prezentację.
W obiekcie prezentowane są fragmenty narzędzi i broni z okresu II wojny światowej, a także trochę eksponatów górniczych. Uczniowie II LO ozdobili ściany ekspozycją o historii Wałbrzycha. Bo niczym innym nie są obecnie te tunele, jak historią miasta, a nauka chyba nigdzie nie jest przyjemniejsza, niż w takim miejscu jak to.

Przeczytaj też
INFRASTRUKTURA KOLEJOWA KSIĄŻA - O CZYM WIADOMO, O CZYM NIE?