16.07.2019 11:00

Wałbrzych oczami Joanny Bator

Joanna Bator to znana i lubiana pisarka, autorka poczytnych powieści, w tym tzw. trylogii wałbrzyskiej obejmującej książki „Piaskowa Góra” (2009 rok), „Chmurdalia” (2010) oraz „Ciemno, prawie noc” (2012). Autorka pochodzi z Wałbrzycha i dlatego to właśnie tam umieściła akcje swoich powieści. Jak wygląda Wałbrzych w książkach Joanny Bator?

Powrót do Wałbrzycha

Bator wyjechała z Wałbrzycha jako dorosła kobieta. Mieszkała w Londynie, Tokio, Nowym Jorku. Wydawało się, że zostawiła miasto rodzinne za sobą. Jednak podczas kontraktu w Japonii, gdy przeżywała okres kryzysu zawodowego, odżyła w niej pamięć Wałbrzycha. Zaczęła pisać powieści osadzone w tym dolnośląskim mieście. „Piaskowa Góra” i „Chmurdalia”, jako dwie części tej samej historii, przyniosły jej popularność w kraju i także sukces za granicą. Ale to następna powieść rozgrywająca się w Wałbrzychu – będąca już samodzielną książka, nie kontynuacją poprzednich – „Ciemno, prawie noc” zrobiła z Bator gwiazdę literatury. Wygrała za nią Nagrodę Literacką Nike. To prestiżowe wyróżnienie przyznawane od 1997 roku. Bator faworytką nie była, choć w przypadku NIKE trudno to zawsze oszacować, bo bukmacherzy na tę nagrodę nie przyjmują zakładów, jak chociażby na Oskary czy inne nagrody o zasięgu międzynarodowym. Być może to się jednak zmieni i będzie można typować kolejnego zwycięzcę NIKE np. z forBET. Opinie krytyków i kapituły o „Ciemno, prawie noc” były entuzjastyczne i książka dostała nagrodę, co tylko umocniło pozycję Bator jako świetnej pisarki oraz przyczyniło się do jeszcze większego zainteresowania Wałbrzychem.

Wałbrzych z dzieciństwa pisarki

Przez pierwsze sześć lat życia Bator mieszkała w dzielnicy Nowe Miasto, w poniemieckiej kamienicy, w małym i ponurym mieszkaniu. Znajdowały się tam przedmioty po poprzednich lokatorach, jak meble czy sztućce. Pisarka wspominał, że czuła obecność poprzednich mieszkańców, którzy zniknęli. Później przez dwanaście lat mieszkała na Piaskowej Górze, miejsca dla niej wyjątkowego. Jako młoda dziewczyna nie przepadała za Wałbrzychem. Uważała, że miasto się rozpada, zamykają się kopalnie i wraz z nimi znika to, co było tożsamością tego miejsca. Piaskowa Góra była dla niej tego najlepszą metaforą. Kojarzy się jej z ludźmi, których przywiało do Wałbrzycha jak ziarenka piasku – byli przesiedleni z Kresów. Później, gdy była już dorosła, Wałbrzych stał się miastem, z którego się wyjeżdżało. I raczej nie chciało się wracać – dla Bator świat był bardziej kuszący i kolorowy. Jak wspomina, nie chodziło o to, że Wałbrzych ją wyganiał, ale że szeroki świat zapraszał ją do siebie.

Ewolucja Piaskowej Góry

W swoich dwóch pierwszych powieściach z Wałbrzycha Bator ukazuje ewolucję, jaką przeszła Piaskowa Góra. Od miejsca kojarzącego się po wojnie z dobrobytem i szczęściem – jak dla Stefana i Jadzi Chmurów, bohaterów książek, którzy dostali tam mieszkanie z ciepłą wodą i kuchnią – do miejsca ludzi ubogich, wykluczonych ze społeczeństwa, bezrobotnych na skutek upadku kopalń i zmiany rzeczywistości społeczno-politycznej. Po upadku komunizmu wiele osób wyjechało z Wałbrzycha, a ci którzy zostali odkrywali uroki kapitalizmu, tworząc nowe firmy jak Krasnalex, Wujex, Szwagrex i inne.

Magiczny zamek Książ

Jednak Wałbrzych u Bator nie tylko jest smutny i ponury – jawi się też jako miejsce na wpół magiczne, z pewną ukrytą pod spodem historią. Ten nieodkryty Wałbrzych symbolizują przejścia podziemne zrobione przez Niemców. Częścią magiczną i tajemniczą miasta jest również Zamek Książ – od zawsze duma mieszkańców, od zawsze jakby w strefie nierealnej, w kontraście do troski o byt, codziennych znojów, pyłu węglowego. Książ położny w lesie, na skraju miasta przyciągał swoim pięknem i blaskiem, ale też historiami – w tym tych o księżnej Daisy i złotym pociągu, które pojawiają się w „Ciemno, prawie noc”.