Zamek Książ: Baszta Lodowa średniowieczna, obronna i miała siostrę?

Dr inż. Andrzej Legendziewicz opisał wszystkie odnalezione części baszty: także najnowsze odkrycia, czyli studnię średniowieczną o średnicy ponad 3 metrów oraz piwnicę, wychodzący z niej szyb o głębokości 40 metrów i sztolnię-syfon, zalaną wodą, która służyła według niego do odprowadzania wody z baszty lodowej. Posadzka piwnicy, wyłożona płytami z piaskowca o rytowanej powierzchni, znajduje się 385 metrów nad poziomem morza.

 
Średniowiecze

Specjalista podzielił historię obiektu na cztery etapy. Za najstarszą jego część uznał studnię i elementy murów pierwotnej średniowiecznej baszty, która w obrysie wewnętrznym miała 4 metry średnicy. „Brak śladów po wewnętrznych podziałach wskazuje, że w dolnej części jej kondygnacji mógł znajdować się loch więzienny (głodowy)” – pisze w raporcie.

 
- Nie jesteśmy pewni, czy to był loch głodowy, skoro znajdował się w bezpośredniej bliskości ujęcia wody dla zamku. Zostałaby przecież zanieczyszczona. Obecność baszty przy studni wskazuje na to, że mogła powstać w celu jej obrony, bo przecież woda była w średniowiecznym zamku najcenniejsza, to ona pozwalała na przetrwanie oblężenia. Niestety, nie mamy średniowiecznych przedstawień zamku od strony północno-zachodniej, najstarsza rycina pochodzi z XVII wieku – komentuje Bogdan Rosicki z działu turystycznego zamku Książ.

 
Ta rycina przedstawia basztę jako „niskocylindryczną wieżę z dwiema kondygnacjami okien”, która była zwieńczona gzymsem i hełmem. Zachowany materiał ikonograficzny pozwala przypuszczać, że po drugiej stronie dziedzińca, przy budynkach oficyn istniała jeszcze w XIX wieku... druga baszta, być może równoległa do tej, a zatem wolno przypuszczać, że równie stara, jeśli chodzi o jej początki.

 
Barok i wiek XX

Drugi etap: średniowieczna baszta została przebudowana w połowie XVIII wieku – trzon wieży obudowano pawilonem w formie ośmioboku, który przylegał do muru dziedzińca honorowego. Wchodziło się do niej w dół po czterech schodkach prawdopodobnie z poziomu suchej fosy. Wnętrze pogłębiono, podzielono na dwa poziomy i służyło ono jako piwnica lodowa, a nadmiar wody wyciekał przez sztolnię-syfon.

 
Kolejna duża zmiana w dziejach baszty nastąpiła w latach 1909 – 1923, kiedy książę Jan Henryk XV von Pless podczas wielkiej przebudowy zamku zlecił utworzenie tam drogi dojazdowej, którą wożono materiał. Wtedy teren wokół baszty się podniósł i wyglądała ona tak jak na zachowanym zdjęciu z tego okresu. Wtedy też w dolnym poziomie wykuto w nieznanym celu szyb o głębokości 39,6 metrów (50 metrów poniżej dzisiejszego terenu) i wykonano sklepienie z otworem, które przykrywa dzisiaj studnię.

Ostatnia faza istnienia baszty to rok 1944, kiedy organizacja TODT wyburza pawilon a piwnica zostaje zasypana gruzem i zniszczonymi elementami architektonicznego wystroju Książa, między innymi – prawdopodobnie – z Sali Maksymiliana.

 
Co dalej?

Wnioski architekta:

„Zachowane fragmenty baszty oraz piwnicy stanowią ciekawy przykład adaptacji budowli obronnej dla potrzeb gospodarczych w dużym zespole rezydencjonalnym. Postulowane jest przeprowadzenie badań i pomiarów także w niedostępnym obecnie odcinku odkrytej sztolni oraz szybu znajdującego się pod posadzką dolnej kondygnacji piwnicy”.

 
Architekt sugeruje odbudowę barokowego pawilonu ze zwieńczeniem zgodnie z architekturą stosowaną w zamku, przywrócenie pewnych elementów wystroju baszty (nie wszystkich ze względu na kiepską ikonografię), wykorzystanie przy tym odnalezionych elementów obramowań okien i drzwi, wyeksponowanie podświetlonego szybu pod szkłem i wystawienie w tym miejscu dla zwiedzających odnalezionych w piwnicy fragmentów barokowego wystroju zamku, wrzuconych tam prawdopodobnie przez hitlerowców. Oczywiście, wszystko w porozumieniu z konserwatorem zabytków, który teraz będzie analizował wnioski specjalisty.

 
Obecnie prace przy baszcie wstrzymano, a konserwator zabytków zadecyduje, czy można wyburzyć ściankę blokującą sztolnię i zdjąć posadzkę znad studni, by poszukiwać dalej.

Czytaj też:
NOWE ODKRYCIE W ZAMKU KSIĄŻ!
CZY WIDAĆ ŚWIATEŁKO W KSIĄŻAŃSKIM TUNELU
ZAMEK KSIĄŻ - NAJNOWSZE ODKRYCIE: DOKĄD TERAZ TUNELEM?
ZAMKOWYCH OGRODÓW CZAR

Tekst i foto: Magdalena Sakowska