Wałbrzyskie legendy, czyli: 'Dawno, dawno temu...'

Płaskorzeźba zdobiąca jedną z kamienic przy ul. Chrobrego, czyli nieopodal Lisiej Sztolni. Przedstawia górnika z łodzią z węglem. fot. współczesne - Elżbieta Węgrzyn.

Legenda o węglu i Lisiej Sztolni

Chyba najbardziej znana opowiada o tym, jak mieszkańcy poznali właściwości węgla. Dawno temu, pewien młody pastuszek wypasając owce zauważył małego lisa, który ukrył się w norze. Zaciekawiony podążył za nim i zajrzał do środka. Trafił tam na dziwne czarne kamienie, których kilka zabrał ze sobą do domu. Mama pastuszka, widząc, że kamienie brudzą jego ubranie, kazała mu je wyrzucić. Pastuszek, jak to dziecko, posłuchał mamy częściowo i zamiast za drzwi wrzucił dziwne kamienie do pieca.



Lisia Sztolnia - makieta dostępna na terenie Starej Kopalni. fot. Elżbieta Węgrzyn


W krótkim czasie temperatura powietrza w domu wzrosła tak bardzo, że domownicy zaczęli się zastanawiać, co było tego powodem. Szybko okazało się, że czarne kamienie wrzucone do paleniska oddają dużo ciepła. Ojciec chłopca poszedł z pastuszkiem do lisiej nory, z której wyniósł dużą czarną bryłę. Sąsiedzi szybko poszli w ślady rodziny pastuszka i zaczęli wrzucać do pieców czarne „złoto”. Już się chyba domyślacie, że w miejscu lisiej nory powstała później kopalnia znana w mieście pod nazwą „Lisia Sztolnia”.

Zdjęcie tytułowe: Kościół Matki Boskiej Bolesnej w Wałbrzychu. Za ołtarzem znajduje się wyschnięte źródło, z którego woda, wg legendy, miała uzdrawiającą moc (Fot. www.polska-org.pl, rok 1930).
fot. współczesne - Elżbieta Węgrzyn.



Cudowne źródełko


Inna legenda mówi o cudownym źródełku. W dawnych czasach, gdy w miejscu Wałbrzycha szumiała jeszcze prastara puszcza, przybył tu rycerz-myśliwy, polując na grubego zwierza. Goniąc za śmiertelnie zranionym odyńcem rycerz zapędził się w głąb kniei i oddalił od swojej drużyny. Wielki dzik, w agonii, rzucił się na rycerza raniąc go mocno swoimi szablami. W wyniku tej szarży rycerz stracił przytomność. Gdy się ocknął, ujrzał nad sobą młodą dziewczynę, obmywającą jego rany. Okazało się, że to córka bartnika, która przybyła do pobliskiego źródełka po wodę. Rycerz poprosił dziewczynę, aby sprowadziła ojca, obiecując w zamian sowitą nagrodę.

Otoczony dobrą opieką, leczony źródlaną wodą, miodem i leśnymi ziołami, rycerz szybko wrócił do zdrowia i ożenił się ze swoją wybawczynią. W podzięce, przy źródełku, para postawiła figurę Matki Boskiej, później drewnianą kaplicę, a następnie kościółek. Obecnie to murowany kościół pomocniczy Matki Boskiej Bolesnej przy pl. Kościelnym. Ponieważ do cudownego źródła licznie przybywali pielgrzymi wkrótce niedaleko powstał gród obronny z wałem, fosą i palisadą. I tak zaczęła się historia Wałbrzycha.




Zamek Książ widziany ze Skały Olbrzyma, zwanej również Grobem Olbrzyma (Fot. www.polska-org.pl, pocz. XX wieku)


"Skała Olbrzyma"

Kolejna opowieść jest o „Skale Olbrzyma” (znanym również pod nazwą „Grób Olbrzyma”). Jest to blok skalny w Książańskim Parku Krajobrazowym, z którego roztacza się fantastyczny widok na Zamek Książ i budynki przedzamcza. Przed wiekami w głębokim jarze rzeki Pełcznicy mieszkał straszny smok-olbrzym. Był postrachem okolicznych mieszkańców, nocami zapuszczał się na krwawe łowy aż po Świebodzice. W odpowiedzi na prośbę przerażonej ludności o pomoc i ratunek książę Bolesław Wysoki (syn Władysława Wygnańca i wnuk Bolesława Krzywoustego) postanowił wybudować na gnejsowej skale, w zakolu Pełcznicy, potężną strażnicę i gród obronny z wysoką wieżą. Początkowo smok przyglądał się temu z zaciekawieniem, ale w końcu postanowił rozprawić się z dziełem intruzów. Przez kolejne dni drążył skałę pod powstającą strażnicą, lecz jego praca okazywała się daremna. Twarda skała nie poddawała się łatwo. W końcu w wielkim gniewie uniósł potężny głaz aby rzucić nim w dolinę rzeki. Niestety wraz z tym głazem i oberwanym urwiskiem skalnym smok runął w 30-metrową przepaść, gdzie poniósł natychmiastową śmierć. Od tej chwili to miejsce, w którym za nic w świecie nie chcą rosnąć trawa i drzewa, nazywane jest „Skałą Olbrzyma”.

Piotr Frąszczak

* Przy pisaniu artykułu opierałem się na artykułach przewodnika sudeckiego PTTK Piotra Marca, który drugą i trzecią opisaną tu legendę przedstawił na łamach Wiadomości Wałbrzyskich nr 3 z 1991 roku i nr 2 z 1992 roku.

Fot. współczesne - Elżbieta Węgrzyn

Podpowiadamy, gdzie na Wałbrzych dla Was znajdziecie lokalne legendy i ciekawostki: