Wałbrzych: Pomnik Rycerski oraz Ofiar Pamięci i Męczeństwa [FOTO]

Wałbrzyskich katolików początkowo chowano na cmentarzu "Na Piasku", jego kaplicą cmentarną był Kościół Matki Bożej Bolesnej. Ten stan rzeczy zmieniono w latach 60. XIX wieku, kiedy Wałbrzych liczył sobie dopiero ok. 8 tys. mieszkańców. Cmentarz gminy katolickiej przy dzisiejszej ul. Przemysłowej został oficjalnie otwarty w 1869 roku, jednak pochówki mogły tu odbywać się wcześniej, o czym świadczy podpis zawarty na pierwszym zabytkowym pomniku tej nekropolii.

Pomnik Rycerski
Surowy czworoboczny obelisk zwany Pomnikiem Rycerskim stoi niedaleko kaplicy cmentarnej. To smutna pamiątka wojny prusko-austriackiej toczonej latem 1866 roku. Wzięły w niej udział dwie strony konfliktu z sojusznikami w łącznej sile 1,2 mln, ponad 100 tys. żołnierzy poniosło śmierć. Działania toczyły się w w dużej mierze na terenie obecnych Czech. Najbliższa nas bitwa pod Burkatowem miała miejsce 28 czerwca. W podpisanym 23 sierpnia w Pradze traktacie pokojowym swoją pozycję umacniały Prusy. Na terenie dawnych działań wojennych stanęły pomniki m.in. ozdobny obelisk z 1868 roku górujący nad Trutnowem, gdzie również odbyła się potyczka. Po działaniach wojennych w wałbrzyskich lazaretach leczyło się prawie 1,6 żołnierzy, z czego 46 zmarło - 41 miało znaleźć swoje miejsce spoczynku w Wałbrzychu. Nad nim weterani tamtej wojny mieli wznieść pomnik.



Skromniejszy niż w Trutnowie obelisk stanął dlatego w Wałbrzychu w 1889 roku. Na iglicy w górnej części pomnika znajduje się  napis: "W pełni poważania dla zmarłych tutaj w lazaretach, austriackich i pruskich kolegów z kampanii 1866, Wałbrzych 1889" ("Dem ehrenvollen Andenken der in den Lazarethen hier gestorbenen östereichischen und preußischen Kameraden aus dem Felzuge 1866 gewidmet vom Veteranen und Kriegerverein Waldenburg 1889"). Niżej umieszczono skromną girlandę i dopisek "Spokój duszy niszczy nienawiść" - "Der Seelen Friede hebt den Streit". To ważne, bo pomnik upamiętnia zmarłych na skutek ran odniesionych podczas wojny jej uczestników z obu stron barykady - 30 walczących po stronie austriackiej i 11 po stronie pruskiej. Z tyłu pomnika, na jego prostopadłościennej podstawie znajduje się ceramiczna tablica z listą zawierającą nazwiska zmarłych żołnierzy i ich przynależność do jednostek wojskowych. Na tej tablicy zawarto też dodatkowo napis - "Ponieśli śmierć dla swej ojczyzny i spoczywają tutaj w pokoju zjednoczeni" - "Den Tod für ihr Vaterland starben und ruh’n hier in Frieden vereint". Wśród nazwisk znajduje się sporo o polskim brzmieniu, np. kanonier Anton Lotocki, czy żołnierz Ignatz.  Gronowolsky. 



A. 30 Oesterreicher
1. Inf. Reg.
Soldat Franz Görlich
2. Inf. Reg.
Soldat Johann Ambras
3. Inf. Reg. Erzh. Carl
Soldat Johann Konwiczka
Soldat Andreas Bazdil
13. Inf. Reg. Bamberg
Soldat Antonio Lazzarotto
23. Inf. Reg. Airoldi
Feldwebel Alexander Ortori
Zugfürer Josef Schwarz
Soldat Johann Skalla
Soldat Ignatz Gronowolsky
Soldat Georg Hinterser
Soldat Mladen Krschipogascin
24. Inf. Reg.
Soldat Andreas Nikorowicz
Soldat Dimitro Nikorowicz
33. Inf. Reg.
Soldat Franz Starsik
42. Inf. Reg.
Soldat Wenzel Skarzier
Soldat Josef Haftstein
47. Inf. Reg.
Soldat Vincenz Strohmaier
Soldat Eduard Loppitsch
57. Inf. Reg.
Soldat Johann Parat
75. Inf. Reg.
Corporal Josef Pajer
Soldat Anton Pepich
80. Inf. Reg.
Soldat Valentino Fontonadetto Zanotto
12. Jäg. Bat.
Jäger Peter Pelech
16. Jäg. Bat.
Jäger Josef Gonsiur
Jäger Georg Karkoschka
4. Art. Reg.
Kanonier Anton Lotocki
8. Art. Reg.
Kanonier Stephan Viszolay
Soldat Andeas Duritz-unbekannt

B. 11 Preußen
Kaiser Franz Garde Gren. Reg. N° 2
Grenadier Josef Obst
Grenadier Josef Urner
Garde Füs. Reg. Füsilier Förster
Gren. Reg. Kronpriz 1. Ostpr. N° 1 Grenadier Franz Hanel
1. Westpr. Gren. Reg. N° 6 Grenadier Josef Kirchner
1. Schles. Gren. Reg. N° 10 Grenadier Josef Dittfeld
1. Thür. Inf. Reg. N° 31 Musketier Johann Schaefer
7. Ostpr. Inf. Reg. N° 44 Füsilier Lorenz Paczkowsky
6. Brdb. Inf. Reg. N° 52 Musketier Wilhelm Augustin
3. Pos. Inf. Reg. N° 58 Musketier Mathäus Ouvczik

Dziś pomnik otaczają groby współczesne, a wojnę o prymat w Związku Niemieckim i jej wpływ na losy naszego regionu mało kto pamięta.

Pomnik Pamięci i Męczeństwa
Tuż przy kaplicy cmentarnej wzniesiono i odsłonięto w 1946 roku Pomnik Pamięci i Męczeństwa. Upamiętnia on ofiary drugiej wojny światowej. Stoi on tuż przed wejściem głównym do kaplicy cmentarnej. Tu znajdują się również w specjalnej kamiennej urnie prochy Pomordowanych w Oświęcimiu. Piętrowy pomnik zwieńczony krzyżem i cokołem z charakterystycznym motywem obozowych pasiaków.



Na cmentarzu parafialnym swoją kwaterę mają również siostry zakonne z zakonu elżbietanek ze wzruszającą inskrypcją: "Opuściłyśmy wszystko. Ojca i matkę. Poszłyśmy za Tobą Panie.



Zachował się też poniemiecki nagrobek proboszcza Dieriga, na jego krzyżu widnieje łaciński napis "In cruce salus".



Przeczytaj też:
GÓRNICY UCZCILI PAMIĘĆ TRAGICZNIE ZMARŁYCH KOLEGÓW [ZDJĘCIA]
WAŁBRZYCH: POMNIK KATASTROFY W SZYBACH SIOSTRZANYCH
GRÓB GENERAŁA ŁĄCZYŃSKIEGO
PERŁY WAŁBRZYSKIEJ NEKROPOLII
CMENTARZ ŻYDOWSKI W WAŁBRZYCHU
HISTORIA PEWNEGO POCHÓWKU PRZY ZAMKU KSIĄŻ I DWÓCH EKSHUMACJI

UCZCIJMY PAMIĘĆ OBROŃCY WESTERPLATTE POCHOWANEMU W WAŁBRZYCHU
DZIŚ DZIEŃ WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH, JUTRO DZIEŃ ZADUSZNY
WAŁBRZYSKIE CMENTARZE PO ZMROKU

O OGRODACH, MAUZOLEUM HOCHBERGÓW I NIESZCZĘŚLIWYCH ZABYTKACH
FONTANNA DONATELLA, CZYLI JAK HISTORIA NABIŁA NAS W BUTELKĘ
MA FANTAISIE - ODBUDOWAĆ ZAPOMNIANĄ REZYDENCJĘ KSIĘŻNEJ DAISY


Elżbieta Węgrzyn


fot. - jesień 2017 i lato 2020