Jak paszporty zyskała cała rodzina?

Książe Jan Henryk XV Hochberg von Pless, jego angielska żona Marie Therese znana powszechnie jako księżna Daisy oraz troje synów tej pary obywatelami polskimi stali się w wyniku podziału Górnego Śląska w 1922 roku między Polskę a Niemcy. W czerwcu tego roku ziemia pszczyńska, a wraz z nią znajdująca się na jej obszarze ordynacja pszczyńska, zmieniły przynależność państwową i znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej Polskiej, a dokładnie w autonomicznym województwie śląskim.

- 11 września 1922 roku, zgodnie z Konwencją Genewską książę złożył deklarację o wyborze miejsca zamieszkania w Pszczynie. Wiązało się to przyznaniem całej rodzinie obywatelstwa polskiego. Swój wybór motywował oficjalnie miejscem swojego urodzenia i tytułem, jaki posiadał. Władze Niemiec nie cofnęły mu wówczas paszportu, ale i tak przyjęcie przez księcia Hochberg von Pless i jego rodzinę obywatelstwa polskiego spotkało się z krytyką prasy niemieckiej - mówi Mateusz Mykytyszyn, prezes fundacji.

Sześć tygodni później, a dokładnie 25 października 1922 roku, odbyła się rozprawa rozwodowa Jana Henryka XV i Daisy przed Sądem Krajowym w Berlinie. Po rozwodzie księżna utraciła swoje obywatelstwo niemieckie, ale, co ciekawe, zachowała polskie.




I jak Daisy utrzymała swój?

Polski paszport była żona księcia posiadała aż do śmierci w 1943 roku w Wałbrzychu. Regularnie odnawiała go w konsulacie polskim w Breslau. I robiła to w czasach, kiedy mogło to na nią ściągnąć wyłącznie problemy. Dlaczego?

- Dokumenty archiwalne potwierdzają ponad wszelką wątpliwość, że księżna Daisy po rozwodzie zachowała obywatelstwo polskie, a polskim paszportem posługiwała się aż do śmierci. Ta wiedza historyczna nie była wcześniej powszechnie znana i przez wiele lat Daisy opisywana była jako bezpaństwowiec. Wychodzi więc na to, że najsłynniejsza w historii wałbrzyszanka jeszcze w niemieckim Waldenburgu mieszkała jako obywatelka polska, przy czym w dokumentach znajdujemy adnotację, że trwa wyjaśnianie kwestii obywatelstwa niemieckiego. Kiedy wymeldowuje się z Książa w 1940 roku, jej paszport jest zdeponowany w urzędzie w Szczawienku (Nieder Salzbrunn), odebrano go jej prawdopodobnie dlatego, że Trzecia Rzesza była w stanie wojny z Polską - wyjaśnia Mateusz Mykytyszyn.

Być może Daisy starała się o przywrócenie niemieckiego obywatelstwa, ale wzmianka w dokumencie nie potwierdza tego jednoznacznie. Być może wolała mieć polski paszport niż nie mieć żadnego, bo obywatelstwo brytyjskie utraciła poślubiając Niemca. Na pewno nie był to objaw egzaltacji, jednak z jej pamiętników wiemy, że do Polski i Polaków zawsze miała dużo sympatii, miała też dużo polskich znajomych, oczywiście wśród arystokracji. Nie zmienia to faktu, że tenże paszport mógł w latach wojny działać na hitlerowców jak płachta na byka. Pamiętajmy, że w niektórych środowiskach niemieckich żywa była pamięć Daisy jako brytyjskiego szpiega z czasów I wojny światowej, bo tak ją przedstawiały ówczesne brukowce.

Do tego ukochany syn księżnej, Lexel, zadeklarował się jako Polak i pod nazwiskiem Aleksandra Pszczyńskiego wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych, a potem u boku generała Władysława Sikorskiego walczył z hitlerowcami przez całą wojnę. Natomiast drugi syn, Hansel, przyjął obywatelstwo brytyjskie i zamierzał wstąpić do RAF-u w Anglii, został jednak internowany jako Niemiec z pochodzenia. Trzeci syn, Bolko, zmarł w 1936 po wypuszczeniu z gestapowskiego więzienia, co mogło wpłynąć na decyzje całej rodziny.




Co mówią dokumenty?

W Archiwum Państwowym w Katowicach (oddział w Pszczynie) oraz w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, do którego trafiły po wojnie archiwa Hochbergów z Książa i Wałbrzycha, odnajdujemy szereg dokumentów potwierdzających posiadanie polskiego obywatelstwa przez księżną von Pless.

Są to m.in. :

- notatka z 15 lipca 1936 roku podpisana przez osobistego sekretarza syna księżnej Daisy, księcia Jana Henryka XVII, o nazwisku Johann Schary oraz przez osobistą pokojówkę księżnej Daisy, Dolly Crowther. Z dokumentu dowiadujemy się o potwierdzeniu odbioru wystawionego w konsulacie w Breslau polskiego paszportu księżnej przez Miss Crowther. Znajduje się w nim także informacja o poprzednim polskim paszporcie (Nr. 323 378) księżnej Daisy, który wystawił z kolei polski konsulat w Monachium w 1933 roku. Odnajdujemy tu ponadto adnotację, że polskim paszportem księżna okazała się w urzędzie gminy w Nieder Salzbrunn (dziś Szczawienko) 21 listopada 1935 roku.



- podanie do polskiego konsulatu w Breslau o przedłużenie paszportu z 30 listopada 1937. Dokument o numerze 323378/3557/33 wystawionego na nazwisko Marja Teresa Fürstin von Pless.



- karta zameldowania księżnej Mary Therese von Pless w jej ostatnim domu w Wałbrzychu (willa przy Friedlandestarsse 43, dziś Moniuszki 43) z 10 października 1940. W rubryce "przynależność państwowa" wpisano polską. W dokumencie odnajdujemy adnotację, że polski paszport księżnej jest zdeponowany w urzędzie gminy w Nieder Salzbrunn.



A to nekrolog księcia Jana Henryka XV zawierający polską wersję imienia księżnej i tytulaturę jej rodziny:




Przypominamy, że rok 2023 będzie w Wałbrzychu rokiem księżnej Daisy:
Wałbrzych: Będzie rok księżnej Daisy i zobaczymy jej apartamenty

Nasze teksty o księżnej Daisy:
Wałbrzych: ślub i uroki księżnej Daisy w amerykańskiej prasie (FOTO)
Wałbrzych Park Książański: 3 niezwykłe kobiety i ich 3 azyle (FOTO)
Zamek Książ: jeśli Twoja babcia podawała kawę księżnej Daisy...

PODGÓRZE: SZKOŁA KSIĘŻNEJ DAISY DLA DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH (FOTO)

NOWA KSIĄŻKA O DAISY VON PLESS - TAJEMNICE PIĘKNEJ ARYSTOKRATKI
URODZINY DAISY - CAŁA PRAWDA O SŁYNNYCH PERŁACH
ZAMEK KSIĄŻ: SĄ OBRAZY HOCHBERGÓW, BĘDĄ APARTAMENTY DAISY (FOTO)

JUŻ WKRÓTCE TRZECI TOM PAMIĘTNIKÓW NAJSŁYNNIEJSZEJ WAŁBRZYSZANKI
KSIĘŻNA DAISY: PROJEKT HEIDELBERG: DZIKA GÓRSKA REZYDENCJA
MA FANTAISIE - ODBUDOWAĆ ZAPOMNIANĄ REZYDENCJĘ KSIĘŻNEJ DAISY?

WAŁBRZYCH: TAK KSIĘŻNA DAISY WALCZYŁA O MIESZKAŃCÓW (FOTO)
LEŚNE SANATORIUM: OSTATNI DAR KSIĘŻNEJ DAISY DLA WAŁBRZYCHA (FOTO)
KSIĘŻNA DAISY I JEJ BOŻE NARODZENIE DLA MIESZKAŃCÓW

Wałbrzych: przed nami pierwszy musical o księżnej Daisy (FOTO)

Magdalena Sakowska, wsp. Mateusz Mykytyszyn
Foto użyczone: Mateusz Mykytyszyn, Fundacja księżnej Daisy von Pless