Śródmieście: taka jest historia szkoły na cmentarzu (FOTO)

Przeprowadzona w 1909 roku adaptacja byłej protestanckiej szkoły dla chłopców przy ul. Mickiewicza na szkołę katolicką dla dziewcząt poprawiła sytuację na krótko. Dlatego podjęto decyzję o budowie nowej żeńskiej szkoły katolickiej. Wybudowano ją przy obecnej ulicy Limanowskiego 12 (wówczas Sandstraße, tj. ul. Piaskowa) i – co ciekawe – w miejscu najstarszego, jak się uważa, wałbrzyskiego cmentarza „Na Piasku” (Sandfriedhof), który użytkowano do 1820 roku (historię cmentarza opisaliśmy w numerze 21 z 26 maja 2020 r. - CMENTARZ "NA PIASKU", CZYLI HISTORIA PEWNEGO KONFLIKTU).

Ze względu na stosunkowo niewielką ilość miejsca powstał dosyć wysoki budynek. Jego fasadę zdobi ryzalit (wysunięty poza lico elewacji element konstrukcyjny budynku) przykryty dachem dwuspadowym, ozdobiony kolumnami. Po wybudowaniu, wewnątrz gmachu znajdowała się m.in. sala gimnastyczno-widowiskowa, 17 sal lekcyjnych, szkoła dla kucharzy (Kochschule) oraz inne niezbędne pomieszczenia. Szkołę, wybudowaną kosztem 350 tys. marek według projektu miejskiego architekta Rogge, otwarto w dniu 14 sierpnia 1912 roku. W tym samym czasie katolicka szkoła dla chłopców przeniosła się do budynku szkolnego przy ul. Mickiewicza, opuszczonego przez przeniesioną szkołę katolicką dla dziewcząt.

Budowa nowej szkoły w znaczący sposób przyczyniła się do tego, że 1500 protestanckich i 1000 katolickich dzieci z Wałbrzycha, wraz z 60 nauczycielami, mogło się uczyć w nowoczesnych obiektach spełniających wszystkie wymogi higieniczno-sanitarne. Wałbrzych stał się miastem pięknych szkół, w których uczniowie osiągali znaczne sukcesy w nauce.

W 1945 roku w budynku byłej żeńskiej szkoły katolickiej otwarto pierwszą w powojennym mieście Szkołę Powszechną nr 1. Na kartach kroniki miejskiej czytamy: „Już w lipcu 1945 r. organizuje Inspektorat Szkolny ob. Marciszewski Tadeusz, obecny inspektor szkolny na miasto i powiat Wałbrzych. Z garstką pierwszych kolegów nauczycieli organizuje pierwszą szkołę polską przy ul. Limanowskiego 6. W szkole jest 8 nauczycieli i zgłoszonych 56 dzieci. Pierwszym kierownikiem szkoły jest ob. Wójtowicz Stanisław.

Początkowo, jak widzimy, dzieci jest mało. Pierwsze grupy osiedleńców przyjeżdżały bez rodzin. Rok szkolny rozpoczął się w dniu 8 września 1945 r. uroczystym nabożeństwem celebrowanym przez księdza dziekana Grabowskiego Stanisława”. Zatrzymajmy się na chwilę aby wyjaśnić dwie kwestie. Po pierwsze, wpis w książce adresowej z 1929 roku, tj.: Sandstraße 6, Stadtgemeinde Waldenburg, neue kath. Mädchenschule pozwala założyć, że pierwszą powojenną szkołę uruchomiono właśnie w opisywanym budynku, chociaż w literaturze można spotkać się z informacją, że najpierw przez dwa lata szkoła działała po sąsiedzku, w budynku przy ul. Limanowskiego 9, zanim przeniesiono ją pod obecną „dwunastkę” (jakiś czas po wojnie nastąpiła zmiana numeracji). Po drugie, niektórzy autorzy podają, że pierwszym kierownikiem szkoły była kobieta – Stanisława Wójtowicz. Jednak zarówno w kronice miejskiej, jak i w kronice szkoły, jest mowa o mężczyźnie – Stanisławie Wójtowiczu i tego będziemy się trzymać.

W kronice miejskiej jest jeszcze jeden zapis dotyczący opisywanego budynku. Otóż zanim jednostka techniczna Armii Radzieckiej opuściła gmach przedwojennej szkoły Oberrealschule przy ul. Paderewskiego na Nowym Mieście, Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Limanowskiego (obecnie 1 LO), które starało się o przejęcie tego budynku na swoje potrzeby, korzystało z tymczasowej gościnności Szkoły Powszechnej nr 1, inaugurując tam rok szkolny (1 października 1945 r.).

Wróćmy do historii szkoły nr 1. We wspomnianej wyżej inauguracji roku szkolnego, oprócz księdza dziekana Grabowskiego wzięli również udział m.in.: wicestarosta Walczak, inspektor szkolny Marciszewski, nauczyciele i uczniowie. Pierwsze grono nauczycielskie tworzyli: wspomniany kierownik szkoły Wójtowicz z Polski Centralnej, Gogulska Wanda z Wileńszczyzny, Kamińska Henryka z Polski Centralnej, Kropiewniccy z Borysławia, Śledziona Maria, Wyrwa Aniela z Borysławia, Demczukowa Helena zza Buga, Piekarowa Maria z Polski Centralnej. Oddajmy głos szkolnemu kronikarzowi: „Pierwsze warunki pracy: budynek obszerny, porządnie utrzymany, sprzęt kompletny, pomocy nauk. brak do fizyki, chemii, historii, geografii /dziesiątki map poniemieckich/. Młodzież z rozmaitych rejonów o rozmaitym poziomie umysł. znaczny procent opóźnionej wskutek sześcioletniej okupacji, brak kompletnych podręczników oto trudności jakie musiał nauczyciel pokonywać w pierwszych początkach szkoły polskiej na Ziemiach Odzyskanych. Napływ młodzieży do szkoły wzrastał tak, że już w październiku zorganizowano szkołę nr 2 w Starym Zdroju, z końcem listopada szkołę nr 3 na Podgórzu i nr 4 na Nowym Mieście, powstanie tych szkół odciążyło szkołę nr 1. Powołano do życia Koło Rodzicielskie – wprowadzono dożywianie dziatwy”. Takie to były początki.

Czas na ważne wydarzenia, jakie miały miejsce w trakcie pierwszego po wojnie roku szkolnego 1945/46. W dniu 1 stycznia 1946 roku kierownik Wójtowicz poszedł na urlop obejmując sprawy aprowizacyjne nauczycielstwa i księgarnię nauczycielską. Na kierownika szkoły powołano Jadwigę Leszczyńską przybyłą z Borysławia. 12 lutego w dwusetną rocznicę urodzin Tadeusza Kościuszki, w szkole miał miejsce uroczysty poranek. W dniach 14-16 lutego przeprowadzono spis ludności, w którym nauczyciele wzięli udział jako komisarze spisowi. 28 lutego i 4 marca w szkole odbyła się zabawa uczniowska połączona z odegraniem sztuki i podwieczorkiem. Zebrany dochód w kwocie 8 tys. złotych przeznaczono na zakup pierwszych książek do biblioteki uczniowskiej. 27 kwietnia z okazji święta lasu młodzież ze starszych klas udała się na Biały Kamień do szkółki siewek i drzewek, gdzie wysłuchała referatu o szanowaniu lasu i drzew. Święto pracy uczczono uroczystym porankiem o pięknym programie artystycznym. Dzień Konstytucji 3 Maja połączono z Dniem Oświaty. Młodzież wzięła udział w nabożeństwie, a dzień wcześniej odbyła się akademia szkolna. Świętując 9 maja uczniowie wzięli udział w pochodzie zorganizowanym przez wojsko. Natomiast w przeddzień porucznik WP wygłosił referat o I Armii Polskiej.

25 maja w szkole miała miejsce wizytacja inspektora Marciszewskiego i wizytatora z kuratorium, Aleksandrowskiego. 15 czerwca odbyła się pierwsza konferencja rejonowa nauczycielstwa miasta Wałbrzycha i powiatu, a 27 czerwca – uroczysta akademia z okazji zakończenia roku szkolnego, w trakcie której obecni na niej przedstawiciele Armii Czerwonej ofiarowali szkole pianino. Dzień później uczniowie wzięli udział w nabożeństwie i odebrali świadectwa szkolne. Naukę w pierwszym roku szkolnym zakończyło... 503 uczniów! 10 razy więcej niż we wrześniu. Niezły przyrost.

Jak wspominali nauczyciele, dni płynęły wówczas w rytmie przyspieszonym, niemal gorączkowym. Goniło się zmarnowany przez wojnę „dzień wczorajszy”. Powstawały oddziały „przyspieszone” dla wyrośniętej młodzieży, aby odzyskać sześć straconych lat wojny i okupacji.


Opr. Piotr Frąszczak

Bibliografia:
1.Stein E., Dasch Buch der Stadt Waldenburg in Schlesien, Deutscher Kommunal-Verlag G.m.b.H., Berlin- Friedenau, 1925
2.Kronika Wałbrzycha, Urząd Miejski w Wałbrzychu
3.Kronika szkoły nr 1, 1945-1958


FOTO:



Żeńska szkoła katolicka przy obecnej ul. Limanowskiego (Fot. www.polska-org.pl, ok. 1915)



Cmentarz „Na Piasku”. 167 lat później w jego miejscu wybudowano żeńską szkołę katolicką (Ryc. F. B. Werner, 1745)



Nauczyciele i pracownicy administracji w szkole nr 1 (Fot. Kronika szkolna, 1950-51)



Grono pedagogiczne „jedynki” (Fot. Kronika szkolna, 1952)



Najmłodsi uczniowie z panią Bolechowską (Fot. Kronika szkolna, 1954-55)



Orkiestra młodszych kolegów żegna siódmoklasistów (Fot. Kronika szkolna, 1954-55)


Czytaj też:
Śródmieście: tu była parafia legendarnego niemieckiego księdza
CMENTARZ "NA PIASKU", CZYLI HISTORIA PEWNEGO KONFLIKTU

Artykuł ukazał się na łamach tygodnika "WieszCo" - pełny numer tygodnika do pobrania w formacie PDF na stronie www.wieszco.pl